Firma Değeri ve Genel Çerçevesi

Yirminci yüzyılın son çeyreğinde yıldızı parlayan; sermayenin uluslararası olmasını sağlayan, ekonomik kalkınmayı destekleyen, rekabet ortamı yaratıp yeni girişimciler ortaya çıkaran, firma değeri kavramını da içinde barındıran küreselleşme sürecinde şirketler merkeziyetçilikten uzaklaşıp kendilerini girişimciler ağı olarak tanıtmakta ve firma değerlerini maksimize etmeye çalışmaktadırlar. 

Sosyo-ekonomik alandaki değişimin genel yönü Durkheim tarafından yapısal farklılaşma olgusuyla açıklanırken, yirminci yüzyılın ortasından itibaren globalleşme adı altında açıklanmaktadır.⁷ Hiç kuşkusuz ki, bu süreçte gelişmiş ülkeler, sahip oldukları sosyal göstergeler, teknolojik ve ekonomik üstünlükler nedeniyle gelişmekte olan ülkelere göre daha fazla avantaj elde etmektedirler. 

Gelişmiş ülkelerin, sahip oldukları insan sermayesi stoku, teknolojik ilerleme ve ekonomik büyümelerinin bir sonucu olarak ortaya çıkan globalleşme sürecinde büyük avantaj sağlamakta ve dolayısıyla firma değerini olumlu etkilemektedir. Gelişmekte olan ülkelerin de globalleşen dünyada gerekli avantajları elde edebilmeleri veya en azından globalleşme ile baş edebilmeleri için demografik geçiş sürecini hızla tamamlayarak, yeterli insan sermayesi stokuna sahip olmaları gerekmektedir. 

Teknolojik ilerlemenin ve firma değerinin maksimum olabilmesinin temelinde yatan en önemli faktörün insan sermayesi olduğuna dair güçlü göstergeler vardır. Elbette, gelişmiş ülkeler sahip oldukları insan sermayesi stokunu kolayca elde etmemişlerdir. Bu, uzun yıllar süren demografik geçiş süreci sonunda olmuştur. Gelişmekte olan ülkeler gelişmiş ülkelerin deneyimlerinden yararlanarak bu süreci oldukça kısa tutup, kısa zamanda avantajlı duruma geçmek zorundadırlar. 

1.1             Firmanın Amacı 

Buna göre amaç. firmanın piyasa değerini, dolayısıyla firma sahiplerinin servetlerini en yüksek düzeye çıkarma şeklinde belirlenebilir. Firma amacının, firma karının maksimum kılınması olarak kabul edildiği dönemde firmanın genel olarak üç amacından bahsedilebilir: 

1. Firma çıkarlarına uygun amaçlar
2. Hissedarların çıkarlarına uygun amaçlar
3. Sosyal amaçlar

Finans konusunu ele alan yeni yazıların hemen hepsinde işletmelerin amaçlarının pazar değerlerini yükseltmek olduğu vurgulanmaktadır. Finans literatüründe sıkça kullanılan firmanın cari pazar değerini yükseltmek ile firmanın pay senetlerinin pazar değerini maksimize etmek; işletmenin servetini yükseltmek, işletmenin net bugünkü değerini yükseltmek ifadeleri aynı anlamlarda kullanılmakladır. 

Alınan risk ne kadar büyükse beklenen nakit akışı da o kadar büyük olacaktır. Firmanın  net  şimdiki  değerinin  maksimum  kılınması  amacının sağlanması, firmanın sahip olduğu varlıkların her birinin etkin kullanılıp, belirtilen  amaca  en  fazla  katkıyı  verecek  şekilde  yönetilmeleriyle mümkündür.⁸ 

Bu kısa açıklayıcı bilgilerden sonra bir firmanın değerinin söz konusu firmanın gelecekte sağlayacağı gelir akışı ile, bu gelir akışının elde edilmesindeki risk derecesine bağlı olduğu söylenebilir. Ayrıca firma değerlerini etkileyen kararları da yatırım kararları, finansal kararlar ve temettü dağıtımına ilişkin kararlar olarak açıklayabiliriz. 

Son yüzyıl içerisinde her alanda olduğu gibi, finans alanında da çok önemli gelişmeler kaydedilmiştir. Finansman, fon temin etme olanaklarını arama şeklinde tarif edilen geleneksel görüşü bir kenara bırakarak varlıkların yönetimi, kaynakların kullanımı, firmanın bütün olarak değerlendirilmesi fonksiyonlarını kapsamı içine alan bilimsel bir niteliğe bürünmüş ve işletmenin piyasa değerini maksimum kılma amacına yönelmiştir.⁹ Yatırım, finansman ve temettü dağıtım kararlarının bir fonksiyonu olarak meydana gelen firma piyasa değeri Şekil 3' deki gibi şematize edilebilir:¹⁰ 

1.2.            Firma Değeri Kavramı ve Önemi 

Genel olarak firma değerlemesinin amacı, firmanın uygun ve makul piyasa değerinin tespitidir. Uygun ve makul piyasa değeri ise, piyasada varlıkların değeri konusunda tam bilgiye sahip istekli alıcıların ve satıcıların, herhangi bir zorlama olmadan, söz konusu varlık için piyasada takdir ettikleri alım – satım değeridir.¹¹ Bir firmanın değeri, söz konusu firmanın gelecekte sağlayacağı gelir akışı ile bu gelir akışının elde edilmesindeki risk derecesine bağlıdır. Finansmana İlişkin kararlar, bir yandan firmanın gelecekteki gelir akışının büyüklüğünü etkilediği gibi diğer yandan firmanın risk derecesini de etkilemektedir. Günümüzde finansal kararların odak noktasını, firmanın piyasa değerini etkileyen karar ve faaliyetler oluşturmaktadır. 

1.3.            Firma Değerinin Belirlenmesinin Önemi 

Firma değerlemesine ihtiyaç duyulmasının bir çok nedeni vardır. Bu nedenleri aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:¹² 

•   Finansal     yapıları  bozulmuş  olan  firmalar,  finansal  yapılarını düzeltmek için varlıklarının bir kısmını elden çıkarmak zorunda kalabilirler.  Bu  elden  çıkarma  işlemi  ise,  varlıkların  değerinin belirlenmesini ve ölçülmesini gerektirir.¹³

•    Firmaların iflas etmeleri halinde, firmanın tüm varlıkları tasfiye edilerek firmanın tasfiye değeri bulunur.

•    Eğer ipotek yapılmasına ihtiyaç duyulduğu takdirde, varlıkların değer tespitine ihtiyaç duyulur.

•    Ortağın firmadan ayrılması veya firmaya yeni bir ortağın girmesi durumunda, firma değerinin belirlenmesine ihtiyaç duyulur.

•    Özelleştirilecek olan kamu iktisadi teşebbüslerinin  satış işlemlerinde, firmanın değer tespitine ihtiyaç duyulmaktadır.¹⁴ 

Son zamanlarda globalleşme ve teknolojideki hızlı gelişmeler, bütün işletmeleri yoğun bir rekabet ortamında faaliyet göstermeye zorlamakta ve geleceğin riskini arttırmaktadır. Sermayenin daha etkin kullanılması, etkin risk yönetimi ve düzenli nakit akımlarını yaratmak için uzun vadede başarı için şart olmuştur. Günümüzdeki gelişmeler bu amacı gerçekleştirecek yönetim anlayışının, değer yaratmayı esas alan  yönetim biçimi olduğunu göstermektedir.¹⁵ 

Hissedarların serveti, genel olarak, adi hisse senetlerini ellerinde bulunduranların, bu senetlerinin piyasa değerleri ile ölçülmesidir. Piyasa değeri, borsada işlem gören hisse senetlerinin alış ve satış değerleri şeklinde ifade edilmektedir.¹⁶ 

Bu bağlamda firma değerini, kendi isteğiyle satın almaya ve satmaya hazır olan tarafların karşı karşıya geldiği bir piyasada satın almak ve satmak amacıyla özelliklerini ve piyasası hakkında tüm bilgilerini bildikleri bir işletme için üzerinde anlaştıkları fiyat olarak tanımlamak mümkündür.¹⁷ 

Firma değerinin veya hissedarların çıkarlarının maksimize edilmesi, aslında diğer çıkar sahibi kesimlerin aleyhlerine bir durum yaratmamaktadır. Çünkü, bu amacı gerçekleştiren başarılı işletmeler, çalışanlarına daha yüksek ücret ödeyerek daha garantili bir iş imkanı sağlayabilmekte, devlet daha fazla vergi alabilmekte, finansal kurumlar alacaklarını düzenli olarak tahsis edebilmekte, ortaklar gerek temettü gerekse sermaye kazancı şeklinde daha fazla getiri sağlayabilmektedirler. Böylece işletmeler tüm çıkar gruplarının amaçlarına en iyi şekilde hizmet edebilecek bir duruma gelebilmektedirler.¹⁸ 

Rekabetçi bir ortamda faaliyet gösteren işletme yöneticileri, hisse senetlerinin değerini maksimum düzeye çıkarmak için çalışmaktadırlar. Bu amaçtan ayrıldıkları takdirde, işletmenin hisse senetlerinin, işletmenin iradesi dışında başka bir işletme tarafından satın alınması ve yönetimin kontrolünün ele geçirilmesi yüzünden işlerinden çıkarılması riski ile karşı karşıya kalabilirler.¹⁹ Diğer bir ifade ile, firma değerinin düşük olması, işletmenin başka işletmeler tarafından ele geçirilmesi ve yöneticilerin işlerini kaybetme ihtimalini yükseltmektedir.²⁰ 

Sermaye piyasasının gelişmiş olduğu ülkelerde, halka açık firmaların en üst yönetiminde çalışanlara verilecek teşvikler, genellikle, firmanın piyasadaki değerine dayandırılmaktadır. Firmanın piyasadaki değeri hedeflenen düzeye çıktığı zaman, yöneticilere belirli tutarda hisse senedini bedelsiz veya düşük tutardan satın alma hakkı verilmektedir. Böylece, üst düzey yöneticilerin maaşları dışında alacakları yüklü tutarlardaki prim, tamamen firma değerinin yükselmesine bağlı olmaktadır. 

Özetle, günümüzde işletmelerin en temel amacı, kar maksimizasyonundan hissedarların piyasa değerinin maksimizasyonuna dönüşmüş olmasıdır. Bu durumda, daha çok kar eden ya da daha çok satış hasılatı elde eden işletmeler değil, firma değerini en yükseğe çıkaran, diğer bir ifade ile, değere dayalı yönetim biçimini benimseyen işletmeler bu amaca yaklaşmış olacaktır. 

Kaynak: Dr. İsmet Demirkol

KAYNAKÇA

AKSOY, Ahmet; İşletme Sermayesi Yönetimi, Gazi Büro Kitapevi, Ankara, 1993
DEMİRKOL, İsmet ; Entellektüel Sermayenin Firma Değerine Etkisi ve İMKB’de Sektörel Uygulamalar, Doktora Tezi,Gazi Üniversitesi, 2006
Van HORNE, James; Financial Management and Policy, 9. Baskı, Prentice-Hall International, Inc., New Jersey-1992,
CORNELL, Bradford; Corporate Valuation, New York,1993,
www idari cu edu tr/ igunes/kit, 17.03.2001
KISSIN, Waren; ZULLI, Ronald; “Valuation of A Closely Held Business”, Journal of Accountancv. Cilt: 16, Sayı: 6, Haziran 1989, s. 39
ERCAN, Metin Kamil; AYKAN, Üreten; Firma Değerinin Tespiti ve Yönetimi, Gazi Kitabevi, Birinci Baskı, Ankara, 2000,
TÜKENMEZ, Mine ve diğerleri; “Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliğine Göre Finansal Yönetim”, İzmir Vizyon Yayınlan, 1999,
BRIGHAM, Eguene F.; Finansal Yönetimin Temelleri, Ankara Üniversitesi Yayın. No.206, Cilt.1, Ankara,1996,
DAMADORAN, Aswath
1996 Investment Valuation, JohnWiley & Sons Inc. New York
DAMODARAN, Aswalt
1994 On Valuation, Security Analysis For Investment and Corporate
Finance, (John Wiley & Sons, Inc)
WATERS, Malcolm; Globalization, London, 1996