Kamu Yönetiminin Yeniden Yapılanması ve Yerel Yönetimler 

Yiğit Gülöksüz 

Kamu yönetiminin yeniden yapılanması ya da iyileştirilmesi Türkiye'nin sürekli günde­minde olmuştur. Özellikle planlı kalkınma dö­neminin başladığı 1963 yılından bu yana beşer yıllık kalkınma planlannda "kamu yönetimi" özel başlıklar altında yer almıştır. 

1994 yılı sonunda tamamladığımız Al­tıncı Beş Yıllık Plan Dönemi dahil, planlı kal­kınma dönemlerindeki plan hedeflerine ve gerçekleşmelere bakıldığında, kamu yönetimi açısından tekrardan öteye geçilmediği, yani kamu yönetiminin iyileştirilmesi hedeflerinin gerçekleştirilemediği görülmektedir. Bu sapta­ma merkezi yönetim için de, yerel yönetimler için de geçerlidir. Hizmette birlik; yetki devri; yetki genişliği; modern yönetim sistemleri; ve­rimlilik ve etkinlik; idari usul ve işlemlerde sa­deleştirme; rasyonel kaynak ve personel poli­tikası; merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında yeni bir görev, yetki ve sorumluluk dağılımı gibi temel konular otuz yıldan bu ya­na yinelenmiştir. 

Bir yıl ertelenen ve 1996 başında yürür­lüğe girmesi beklenen Yedinci Beş Yıllık Kal­kınma Planı (YBKP) çalışmalarında da "Kamu Yönetiminin İyileştirilmesi" ve "Mahalli İda­reler ve Büyükşehir Yönetimi" konuları, kurulan 66 Özel İhtisas Komisyonu arasında yer al­mıştır. Komisyon raporları tamamlandıktan sonra, YBKP döneminde öncelikle ele alına­cak temel sorunların çözümüyle ilgili 20 adet değişim projesi Yüksek Planlama Kurulu'nca belirlenmiş ve bunlarla ilgili Çalışma Komite­leri kurulmuştur. "Kamu Hizmetlerinde Etkin­liğin Artırılması Projesi" ile "Mahalli İdarelerin Güçlendirilmesi Reformu" bu 20 değişim pro­jesi arasında bulunmaktadır. 

Kamu yönetiminin yeniden yapılanma­sı sorunu yalnız planlarda ele alınmamış, he­men her kesimin üzerinde fikir birliğine var­dığı ve çalışmalar yaptığı bir konu olmuştur. Özellikle yerel yönetimler konusundaki çalış­maların merkezi yönetime göre daha yaygın­laştığı görülmektedir. Avrupa Yerel Yönetim­ler Özerklik Şartının onaylanması; Merkezi Yönetim ile yerel yönetimler arasında koordi­nasyonu sağlayacak bir bakanlık kurulması gi­rişimi; Merkezi Yönetimle yerel yönetimler arasında görev, yetki, sorumluluk ve kaynak paylaşımının esas ve usullerini belirleyecek bir çerçeve yasa çıkarılması girişimi gibi önemli adımlar Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planına damgasını vuran çalışmalar. TODAİE tarafından hazırlanan Kamu Yönetimi Araştır­ma Projesi (KAYA) da bu dönemde yapılan önemli çalışmalardan biridir.

Toplu Konut İdaresi Başkanlığı'nca IU-IA-EMME (Uluslararası Yerel Yönetimler Birli­ği, Doğu Akdeniz ve Ortadoğu Bölge Teşki­latları) ile birlikte sürdürülen çalışmalar sonu­cunda, Türkiye'de yerel yönetim sisteminin geliştirilmesi ve konut ve kentleşme politika­larının gözden geçirilmesine yönelik "Yerel Yönetim Sisteminin Geliştirilmesi" Programı başlığı altında bir dizi bilimsel araştırma, el ki­tabı ve rapor hazırlanmıştır. 

Kamu yönetiminin iyileştirilmesi veya yerel yönetimler reformu gibi çeşitli başlıklar altında yapılan iyiniyetli çalışma ve çabaların uygulamaya geçirilememesi, "nasıl iyileştir­me", "nasıl reform?" gibi soruların tartışılma­sından çok, "neden iyileştirilemiyor?", "neden yapılamıyor?" sorularının tartışılmasını gerekli kılıyor. 

"Neden yapılamıyor?" sorusunun konu­muzla ilgili olarak kuşkusuz birçok yanıtı var. Bunlardan ilk akla gelen, planların gerçekçi olmaması yani uygulanabilir planlar yapılma­ması. Aynı gerekçe projeler için de geçerli. Planların hazırlanma, görüşülme ve kabul aşa malarına bakıldığında "uygulanabilirlik" konu­sunun tartışılmaması gerekiyor denilebilir. O zaman sorunun çözümünü kamu yönetiminin planların uygulanması ya da reform niyetlerin-deki kararlılıkta aramak gerekiyor. Bir başka anlatımla siyasi tercihlerin bu konuda nasıl şekillendiğine bakmak gerekiyor. 

Kamu yönetiminin yeniden yapılanması çalışmaları içinde yerel yönetimlerin öne çıka­rılması, hizmetlerin halka en yakın yönetim bi­rimlerince yerine getirilmesi ilkesine dayanı­yor. Rasyonel kaynak kullanımında ve hizmet­lerin etkinliğinde halka en yakın yönetim biri-mi önem kazanıyor. Ancak bu temel ilkenin gerçekleştirilebilmesi için Türkiye'deki yerel yönetim birimlerinin ve bunlar içinde özellikle belediyelerin idari ve mali yapılannın uygun olup olmadığı sorusuna olumlu yanıt vermek mümkün olmuyor. Merkezi yönetimi de çok yakından ilgilendiren bu yeniden yapılanma ise tek bir hedefe çağrı yapıyor:"yapabilir kılma". 

Yapabilir kılma stratejisi, Özellikle insan yerleşimleri ve yeni bir yerleşme etiği konula­rında gündeme gelen yeni bir tartışma kavramı olarak ortaya çıkmıştır. Bu tartışma yapıl­madan ve yapabilir kılma stratejisi ve karar­lılığı ortaya konulmadan yeniden yapılanma stratejisinin uygulanması mümkün gözükme­mektedir.

Yapabilir kılma, kamu hizmetini yürü­ten kişi, kurum ve kuruluşlarla birlikte tüm toplum kesimlerini yakından ilgilendiren bir konudur ve kamu hizmeti duyarlılığının ge­liştirilmesinden kararlara katılmaya, hesap verme ve sormanın kurumsallaştırılmasından yeterli bilgi ve haber sağlanmasına kadar bir­çok hedefi içermektedir. Yapılabilir kılmayı toplumun tüm kesimleri açısından "genelleşti­rilmiş, bir kapasite yaratma" olarak tanımla­mak mümkündür. Bu kapasitenin boyutları si­yasal ve parasal güç, ortaklık kurabilme güve­nine sahip olma ve bilgi ve teknolojiye sahip olma olarak sayılabilir. 

Türkiye'nin kamu yönetimindeki temel sorununun aşırı merkezileşme olduğu bilin­mektedir. Ancak bu temel sorunun yerel yö­netimlerin tek başlarına iyileştirilmesi ile çö­zümlenmesi mümkün değildir. Bir başka sap­tama ise toplumun dışarıda bırakıldığı bir ey­lem içinde kamu yönetiminin iyi toplum he­deflerini gerçekleştirmesi de mümkün değil­dir.

Kamu yönetiminin yeniden yapılandı­rılması sürecinde yerel yönetimlerin öne çıka­rılmasındaki temel amaç sadece yerel hizmet­lerin görülmesinde etkinliği artırmak değil, aynı zamanda demokratikleşmeyi gerçekleş­tirmek olmalıdır.