Karadeniz Ekonomik İşbirliği (Örgütü)

Kuruluşu ve Amacı: Karadeniz Ekonomik İşbirliği (KEİ'nin) kurul­masıyla ilgili çalışmalar 1990 yılında Türkiye'nin öncülüğünde başlamış ve 25 Haziran 1992 tarihinde İstanbul'da kurulmuştur. KEİ'de Türkiye'nin yanı sıra Arnavutluk, Azerbaycan, Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Rusya, Ukrayna ve Yunanistan olmak üzere 11 ku­rucu üye yer almıştır. Ayrıca son olarak Almanya ve Fransa'ya gözlemci statüsü tanınmıştır. Böylece Polonya, Tunus, İsrail, Mısır, Slovak Cumhu­riyetleri, İtalya ve Avusturya ile birlikte KEİ'de gözlemci devlet sayısı 9'a çıkmıştır. 

KEİ'nin amacı Zirve Deklarasyonu ve Boğaziçi Bildirisi'nde "KEİ üyesi ülkelerin potansiyellerinden, coğrafî yakınlıklarından, ekonomileri­nin birbirlerini tamamlayıcı özelliklerinden yararlanarak aralarındaki ikili ve çok taraflı ekonomik, teknolojik ve sosyal ilişkilerini çeşitlendir­meleri ve daha da geliştirmeleri, böylelikle Karadeniz havzasının bir barış, istikrar ve refah bölgesi olmasını sağlamaktır" şeklinde belirtilmiştir. 

KEİ eski Yugoslavya'da kurulan devletlerin dışında kalan, Balkanlar­dan Kafkaslara kadar uzanan, 20 milyon kilometrekarelik alanı kapsa­yan, petrol, doğal gaz, kömür, çeşitli mineraller ve ormancılık gibi doğal kaynaklar yönünden zengin olan 350 milyonu aşkın insanın yaşadığı bir coğrafyadır. Konumu itibariyle de Batı Avrupa ile Orta Asya ve Orta Doğu ülkelerine bir geçiş noktası teşkil etmektedir. Bu işbirliği, soğuk sa­vaş sonrasında bölgede daha istikrarlı ve siyasi diyaloga hazır bir ortamın oluşmasına katkıda bulunacaktır. 

Yalta'da 5 Haziran 1998 tarihinde devlet veya hükümet başkanları tarafından imzalanan KEİ şartı ile KEİ bölgesel bir ekonomik örgüt hali­ne gelmiştir. KEİ'nin bir örgüt haline gelmesi. KEİ'ne uluslararası plat­formda daha etkili bir şekilde temsil imkanı sağlayacak olması ve KEİ çer­çevesinde projenin finansmanı için uluslararası mali kuruluşlardan gerekli yardım ve desteğin sağlanmasını kolaylaştıracak olmasından ötürü önem taşımaktadır. 

KEİ'nin Yapısı: KEİ devlet ve hükümet başkanları toplantılarından oluşan Zirvesi, Dışişleri Bakanları Toplantısı, Karadeniz Ekonomik İşbirliği tarafından Parlamenterler Asamblesi (KEİPA), Karadeniz Ekonomik İşbir­liği İş Konseyi (KEİK) ve KEİ Sekreteryasından oluşmaktadır.

KEİ Uluslarası Sekretaryası: 10 Aralık 1992 tarihinde kurulmuş olan KEİ Sekretaryası, İstanbul İstinye'de Müşir Fuat Paşa Yalısı'nda faaliye­tini sürdürmektedir. Bunların dışında Çalışma Grupları ile Geçici (Ad-hoc) Gruplar konularına göre faaliyet göstermektedirler. Kuruluşundan itibaren Genel Sekreterlik görevini bir Türk diplomat üstlenmiştir. Bu görev I Mayıs 2000 yılından itibaren üç yıl süreyle Gürcistan'a geçmiştir. 

İşbirliği Alanları ve Faaliyetleri: KEİ Deklarasyonunda ilgili organi­zasyon, (kamu ve özel sektör firmalarının da katılımıyla) ulaştırma, ha­berleşme, bilişim, iktisadi ve ticari bilgi alışverişi, ürünlerin standardizas-yonu ve sertifikasyonu, enerji, madencilik ve ham mineral malzemelerin işlenmesi, turizm, tarım ve tarıma dayalı sanayi, hayvansal ve sıhhi koru­ma, sağlık ve eczacılık, bilim ve teknoloji gibi çeşitli sektörlerde ortak pro­jelerin geliştirilmesi ve gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir.

KEİ Ticaret ve Kalkınma Bankası: Merkezi Selanik'te olan Karadeniz Ticaret ve Kalkınma Bankası I Haziran 1999 tarihinde faaliyete geçmiştir. Başkanı 4 yıllık bir süre için olup, bankanın bu ilk dönemdeki başkanlığına bir Türk atanmıştır. 

Bankanın kayıtlı sermayesi I milyar SDR, taahhüt edilmiştir. Sermaye­si 300 milyon SDR, ödenmiş sermayesi ise 100 milyon SDR'dir. Türkiye, Rusya ve Yunanistan banka sermayesinde %16.5'luk, Bulgaristan, Ro­manya ve Ukrayna %13.5'luk, diğer üyeler ise %2'lik bir paya sahip bulun­maktadır. İleride ülkeler eşit paylara sahip olabilecektir.Sermayenin yarısı geçerli döviz, yarısı da ulusal paralar cinsinden ödenmektedir. 

Diğer İşbirliği Proje ve Faaliyetleri: KEİ'nin işbirliği alanlarında faali­yetlerde bulunmak üzere çeşitli çalışma ve ad-hoc (geçici) uzman grupları teşkil edilmiş bulunmaktadır. KEİ'nin halihazırda faal olan ticaret ve ekono­mik kalkınma, bankacılık ve finans, ulaştırma, enerji, elektrik ağlarının en­terkoneksiyonu, haberleşme, bilim ve teknoloji, çevre koruma, sağlık, tu­rizm ve doğal afetler çalışma gruplarında çeşitli projeler görüşülmektedir. 

Öte yandan İtalya, Türkiye, Ukrayna ve Rusya Federasyonu ara­sında tesis edilen 3500 km. uzunluğundaki İTUR Denizaltı Fiber Optik Kablo Sistemi Ağustos 1996'da bitirilerek hizmete sokulmuştur. Böy­lece bu ülkelerin, Palermo, İstanbul, Odessa ve Novorosisk üzerinden Av­rupa, Kuzey Afrika, Orta ve Uzak Doğu, Kuzey ve Güney Amerika ile doğ­rudan haberleşme imkanları sağlanmıştır.

Karadeniz'e kıyısı olan ülkeler arasında deniz altından telekomünikas­yon irtibatı kurulmasına yönelik. 500 km'yi aşan uzunluktaki KAFOS De­nizaltı Fiber Optik Kablo Sistemi projesi de 1996 sonlarında tamam­lanmıştır. Bu sayede ülkemiz üzerinden Akdeniz, Batı Avrupa, Kuzey Amerika, Orta ve Uzak Doğu ülkelerine, Romanya ve Bulgaristan üzerin­den ise Balkan ülkelerine ulaşılacaktır.

KEİ'nin Türkiye Açısından Önemi: Türkiye açısından KEİ, dünya­da meydana gelen liberal iktisadi değişimler ve globalleşme eğilimlerine paralel olarak, ülkemizin dünya ile entegrasyonuna katkıda bulunabilecek ve ayrıca Batı Avrupa ile bütünleşmesini öngören temel tercih ve po­litikalarına alternatif oluşturmayan, ancak kendi coğrafî konumunun meydana getirdiği iktisadi ve siyasi imkanlardan da yararlanmayı he­defleyen bir ekonomik işbirliği hareketidir. 

Nitekim KEİ'nin asıl vurgulanan amacı ekonomik olmakla birlikte kısa vadedeki işlevi siyasidir. Bu konuda KEİ bölgedeki anlaşmazlıkların yu­muşatılması ve siyasetçilerin birbirleriyle diyaloglarının artırılması için de elverişli bir zemin oluşturmaktadır. 

Ancak KEİ üyesi ülkelerden büyük bir kısmının birbirlerinden farklı ekonomik rejimlere sahip olması, ekonomik veriler, kavramlar, tanım­sal sınıflamalar ve farklı milli muhasebe sistemlerinin oluşturduğu ayrılık­lar, ticari ve finanssal mevzuattaki boşluklar, karar alma mekanizmasında­ki güçlükler, fînans imkanlarının yetersizliği dış ticaretin henüz serbest döviz ile yapılmaması, özel sektörün ve pazar ekonomisinin henüz gelişmemiş olması KEİ üyesi ülkeleri arasında geliştirilmeye çalışılan ekonomik işbirliğini olumsuz yönde etkileyen önemli faktörlerdir. 

Türkiye'nin Hatası: KEİ merhum Cumhurbaşkanı Turgut Özal'ın ön­cülüğünde kurulmuştur.Türkiye'nin hatası AB ile ilgili hiç bir taviz almadan, Karadeniz'de kıyısı olmayan Yunanistan'ın KEİ'ye kurucu üye olarak alın­ması ve bu ülkeye bundan sonra KEİ'ye tanı üvelik başvurusunda buluna­cak ülkelere karşı veto hakkı tanınmasıdır. Nitekim Yunanistan, Özbekis­tan ve İran'ın KEİ'ye başvurusunu veto etmiştir. Ayrıca, KEİ'de Slav ittifa­kı sonucu KEİ Ticaret ve Kalkınma Bankası İstanbul yerine Selanik'te ku­rulmuştur. 

Sonuç: 

KEİ'nin gelişmesi üye ülkelerin iktisadi sorunlarının çözümüne, Türkiye-Rusya arasındaki iktisadi ve siyasi ilişkilerin ne ölçüde geli­şeceğine bağlı görünmektedir. Bu kuruluş, Türkiye-AB ilişkilerine bir alternatif değil tamamlayıcılık niteliğindedir. Uzun vadede Türkiye'nin çok yönlü politik ve ekonomik politikalar uygulayabilmesi için önemli bir potansiyele sahiptir. Türk Cumhuriyetleri'nin tamamının KEİ'ye üye olabilmesi ve doğal gaz ile petrol boru hatlarının Türkiye'den geçme­si hem KEİ'nin gelişmesine ve hem de Türkiye dahil, Türk Cumhuriyet­leri'nin zenginleşmesine çok önemli katkıda bulunacaktır.