Merkez Bankasının Bağımsızlığı Mı, Yoksa Güvenilirliği Mi?

Anahtar Kelimeler; Merkez Bankası, Merkez Bankası Görevleri, Merkez Banka,

Son yıllarda ekonomi yazınında Merkez Bankası Üzerine yapılan çalışmaların giderek artığı gözlemlenmektedir. Bu çalışmaları belki de üç ana guruba ayırabiliriz. Birinci grubu Merkez Bankalarının başta para politikası olmak üzere polikalarınıı uygulamada bağımsızlığın ve bu bağımsızlığın sonuçlarını test etmeye yönelik çalışmalar oluşturmaktadır. İkinci grup ise free banking adı altında toplanan  merkez bankalarının varlığını sorgulayıp, merkez bankalarını gereksiz kurum olarak gören yaklaşımdır. Üçüncü gurup çalışmaları ise daha ziyade merkez bankacılığının kurumsal yapısına, politikalarına ve araçlarına yönelik daha ziyade ayıklayıcı nitelikteki calışmalar oluşturmaktadır. Ama çoğu kez birinci ve üçüncü grubun çalışmaları kesişiyor.

Merkez Bankasının bağımsızlığını konu alan bazı çalışmalara değinmek istiyorum. Bu çalışmalardan birisi, John B. Goodman'm önce makale (Compara lities, April 1991), daha sonra ise genişletilerek kitap halinde yayınlanan (Sovereignty The Polities of Central Banking in Western Europe, 1992) Diğer önemli bir çalışma A Cuklerman -S.B. Webb- B.Neyaptinin çalışması (World Bank Economie Reviw, No 3). Bu makalenin bulgularına dayanılarak yapılan daha geniş bir çalışma ise A. Cuklermanın önemli bir kitabi (Central Bank Strategy Credibility and Independ). Daha yeni bir çalışma ise A. Alesini ve L.H. Summers'ın 'Central Bank Independence Economic Performance başlıklı çalışmaları diğer yandan CE Walshnin Central Bank Strategies, : A Review Essay (journal of Monetary Economies,  zikredilmeye değer bir çalışma. -Yeni bir çalışma da RCBurdekin Budget Deficits and Economic Performance (Routledge, 1992) isimli Bu çalışmalara eklenecek birçoğu var ama, bu yazının amacını aşacaktır. 

Bu çalışmalar çeşitli kriterler kullanarak rnerkez bankalarının bağımsızlığı puanlamakta ve merkez bankalarının bağımsızlığı ile ekonomik performans özellikle de enflasyon oranı arasında bir bağlantı aramaktadırlar. Cukierm Webb- Neyapti genel bir eğilim olarak bağımsızlığın artması ile enflasyon  düşmesi arasında bir ilişki olduğunu bulmuşlardır. Ancak bu genel ilişkiye düşen örnekler var. En önemli örnek ise Japonya. Japon Merkez Bankası. bağımsız merkez bankalarından birisi olmasına karşın, Japonya'da enflasyon oranı bağımsız merkez Bankalarının olduğu İsviçre ve Almanya'dan daha düşük. Diğer yandan, enflasyon ile merkez bankasının bağımsızlığı arasındaki bu olumlu durum Summers tarafından yapılan çalışmada diğer makroekonomik perfor­mans göstergeleri için bulunamamış. 

Merkez bankasının bağımsızlığı neden önemli? Bir görüşe göre, bağımsız bir merkez bankası politik baskılardan uzak olduğu iç ekonomik istikrarı gerçekleştirmek ve reel faiz oranlarındaki risk primini azaltmada daha öngörülebilir bir davranış ve politika izleyebilir. .Ikinci olarak, enflasyon bozucu etkiler yaratması, rant arayıcı faaliyetleri teşvik ve risk primini artırması nedeniyle ekonomik performans üzerinde ters etki­ olacağından, enflasyonu düşürücü etkisi olan bağımsız bir merkez bankasının ekonomik performansı artırması beklenmelidir. 

Bu iki argümana karşı politik olarak duyarlı merkez bankalarının milli gelirin arttırılmasında, işsizliğin ve reel faiz oranlarının azaltılmasında bağımsız merkez ban­kalarından daha fazla bilgili olduğu ileriye sürülmektedir. Bağımsız merkez bankala­rı çoğunlukla düşük enflasyon oranını genellikle diğer reel ekonomik göstergeler, pahasına gerçekleştirmektedir. Hele free banking taraftarları daha da ileriye gitmekte ve merkez bankalarının varlığının enflasyonun en önemli nedeni olduğunu ileriye sürmektedirler. 

Merkez Bankasının bağımsızlığı konusunda temelde iki ayırım yapılmaktadır. birincisi merkez bankasının politik bağımsızlığı olup politik hedeflerini hükümet etkilerinden uzak olarak belirleyebilmesidir. Ekonomik bağımsızlık ise sınırlamalar olmaksızın  para politikası araçlarını kullanabilmesidir 

Ancak bir merkez bankasının da belirttiği gibi (RT.Parry) Merkez bankasının bağımsızlığı ve güvenilirliği birbiriyle yakından  bağlıdır. Ancak merkez bankasının bağımsız olması onun güvenilirliğini garanti etmez. Halbuki merkez bankası güvenilir olmadıkça. Bağımsız olmasının  önemi azalır. Diğer yandan merkez bankası gücünü demokratik rejimin kurumlarından, özellikle yasama organından alır ve bu açıdan da hükümetten bağımsız değildir. ve demokratik bir rejimde de başına buyruk bir bağımsız kurum olamaz. Merkez bankasnın bağımsızlığı hükümetin ve kamu uönetiminln içinde bağımsızlıktır. Bu bağımsızlık genel ekonomi polltikası çerçevesinde, para politikasının yürütülmesl sırasında başka bır kurumdan talimat almadan politika belirleyebilmesl ve uygulamasıdır. Yoksa yasama. yürütme ve yargının yanısıra yaratılmış bir bağımsız bir dördüncü güç değildir.