Sahalar 

Fatih Kirişçioğlu 

Bugüne kadar Yakut adı ile bilinen Sa­halar, Doğu Sibirya'da Rusya Federasyonu'na bağlı Saha Cumhuriyetinde (tek taraflı bağımsız) yaşamaktadırlar. Saha Cumhuriye-ti'nin yüzölçümü 3-062. 100 km² dir. Nüfusu 1 milyon 131 bin kişidir. Bu nüfusun 365 bin kişisini Sahalar (% 33), 26 bin kişisini kuzey halkları (% 2.5), 550 bin kişisini Ruslar (% 50), 77 bin kişisini Ukraynalılar (% 7), ve diğerleri (% 7,5) teşkil eder. Başkenti Yakutsk'dur. Diğer şehirleri Aldan, Olekminsk, Sredne-Kolumsk, Tommot, Verkhoyansk ve Vil-yuysk'dur. Bunlara ilave olarak 36 işçi sitesi ve 65 köy sovyeti bulunmaktadır. Ülke bir nehir­ler memleketi görünümündedir. En büyük nehri Lena'nm uzunluğu 4270 km olup bunun 2745 km'si Yakutistan topraklarındadır. Diğer önemli nehirler ise : Kirenge, Yana, Vitim, İndigirke, Olyakma, Aldan, Vilyuy, Anabar, Koluma ve Olenek'dir. Ülkede çok miktarda da göl bulunmaktadır. Yakutistan'da yüksek dağlar azdır. Güneyde Aldan-Yayla dağları (650-1000 m.) bu dağların batı tarafında Ol­yakma ve Çara dağlarının batı kısımları (1500-2900 m.) kısmen yüksek sayılabilir. Lena ve Aldan nehirlerinin arasında Verhoyan, Sungar-Xayata ve Çers (3147 m.) gibi yüksek dağlar vardır. Doğuda ve batıda Sibir dağları vardır. 

Yakutistan ikliminin kendine has husu­siyetleri vardır. 7-9 ay devam eden kış mevsi­minde, ısı kuzey-doğu bölgesinde -70 C'a ka­dar düşer. Yakutistan'da İlkbahar ve sonbahar kısa sürer, yaz mevsimi 2-2,5 aydır. Ortalama yaz sıcaklığı 20 Cdir. Bir ormanlar memleketi olan Yakutistan'da 1.380.000 km² arazi orman­larla kaplıdır. Ekonomi de tabi olarak orman ve balıkçılık üzerinedir. Ülkede tarıma elverişli alan azdır (104-300 hk.). Bunun büyük bir bö­lümünde tahıl ekimi yapılır. Geri kalanı da sebze ve patates ekimiyle otlaklar için ayrılmıştır. Ren geyiği ve at yetiştiriciliği ge­lişmiştir. Yakutistan yeraltı madenleri yönün­den zengin bir ülkedir. Aldan, İndigirka ve Koluma'da bol miktarda altın çıkarılır. Vil-yuysk ve Olenek'de elmas madenleri bulun­maktadır. Bu madenlerin yanısıra zengin uran­yum ve kömür madenleri de bulunmaktadır. Ayrıca doğalgaz ülkenin gelir kaynaklarının içindedir. 

"Yakut" kavim adını Sahalara Tunguzlar vermişlerdir. Tunguzlar bu kavim için "yoko" adını vermişler, Buryatlar "yoko, yaka"kelime­lerini ve -t çokluk eki ilavesiyle "yakut" adını kullanmışlardır. Ruslar da bu adı etrafa yay­mışlardır. Bu adı sahalar kullanmamışlar hatta bilim ve siyaset adamı Ksenofontov 1924 yılında Yakut için Saha, Yakutistan İçin Saha Sire kelimelerini teklif ettiyse de baskılar sonu­cu kabul edilmemiştir. Nihayet 27 Eylül 1990'da Sahalar egemenliklerini ilan edince Cumhuriyetin adı önce "Yahut-Saha Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti", sonra 27 Aralık 1991 de de "Saha Cumhuriyeti" oldu ve "Yakutya" kelimesi de parantez içinde verilmeye baş­landı.

Sahaların yazılı edebiyatları 19 yy-'ın başından itibaren şekillendirilmeye başlandığı için hipotezler dışında kökenleri hakkında sağlam bilgiler yoktur. Bu hipotezlerin bir kısmı sahaların tarihî adı olan "Uraangxay sa-xa" kelimesine dayanarak, Sakalarla ve Sagay Türkleriyle ilişki kurmaktadır. Başka bir hipo­tez ise Baykal Gölü civarında yaşayan Kurı-kanlann Sahaların ataları olduğu yolundadır. Bu fikir, Sahaların tarihi rivayetleriyle de bağ­daşmaktadır. Kurıkanlar IX - X yy. larda Bay-kal'ın batı kıyılarında yaşıyorlardı ve XIII -XIV. yy. larda karşılaştıkları baskı üzerine Ku-zey'e çekilerek Lena ırmağı boyuna yer-leşmişlerdir. Buradaki Tunguzların bir kısmı ülkelerini terketınişler, bir kısmı da Sahalarla birlikte yaşamaya devam etmişlerdir. Uraang-xay adını ise bugün Vilyuy ırmağı kıyısında yaşayan Tunguzlarla karışmış Saha Türkleri ta­şımaktadır. Mançurya'da Uranhay adlı bir Tun­guz boyu vardır ve Moğollar kuzeydeki orman halklarının hepsine uranhay derler. Son za­manlara yapılan antropolojik çalışmalarla Sa­haların etnik menşeinde 5 dönem olduğu ileri sürülmüştür. Bu dönemler : 1- Eski Türk Dö­nemi, 2- Kurıkan Dönemi, 3- Moğol Dönemi, 4- Eski Saha Dönemi, 5- Geç Saha Dönemi'dir. 

17'yy. başındaki Rus işgaline kadar, Sa­haların tarihi hakkında yazılı bir kaynak bul­mak imkansızdır. Ruslar, 1598'de Sihir Hanlığı yıktıktan sonra Ob ve Yenisey nehirleri etra­fında istihkâmlar kurdular. Sahaların Ruslarla ilk karşılaşmaları 1620 yılında Pende isimli tüccar vasıtasıyla olmuştur. Rusların 1630 yılında Lena kıyısında bir koruma evi inşa et­meleri üzerine Sahalar bu evi ortadan kaldır-dılar. Bunun üzerine 1633 yılında gönderilen Rus kuvvetleri bir başarı elde edemeyince Ruslar daha büyük bir kuvvetle ve beş yıl bo­yunca Sahalarla çarpıştılar ve nihayet 1638 yı­lında Yakut Askeri İdaresini kurdular ve Yaku-tistan'ı Rusya'nın bir vilayeti olarak ilan ettiler.

1682 yılına kadar süren bu uzun mücadeleyi teknik ve sayı olarak yetersiz kalan Sa­haların sürdürmesine imkan olmadığından Ruslar, Yakutistan'ı tamamen ele geçirdiler Rus siyaseti Toyon ve Uluu Töyon İdare ve hukukunu yasak etmesine, hıristiyanlaştırm_a siyasetine, vergi muafiyetiyle memurluk im­kanı tanınmasına rağmen Sahalar şeklen hıris-tiyan olmuşlar, eski şamanist örf ve adetlerin­den vazgeçmemişlerdir. 

Sahalar Rusya'daki karışıklıktan faydala­narak 9 Ocak 1906 tarihinde Yakut Milli Bir-liği'ni kurdular ve 27 Nisan 1906'da ayaklan­dılar. Fakat hepsi tutuklanarak en ağır cezalara çarptırıldılar. 1917 Komünist İhtilali'nden son­ra Rusya'nın Yakutistan Komiseri ve Yakut Mi­llî Komitesi Sovyet yönetimini tanımadı. Bu­nun arkasından Saha Milliyetçileri Saxa Omux "Saha Milleti" ve Saxa Aymax "Saha Kavmi" adlı teşkilatlarını kurdular. Sonra da 1918 Şu-batı'nda bağımsızlıklarını ilan ettiler. Bunun üzerime Kızılordu birlikleri 30 Mart 1919 tari­hinden itibaren ve büyük bir katliam yaparak 1921 yılında ülkeyi tamamen işgal ettiler. 27 Nisan 1922'de Yakut Aptonom Sovyet Sosya­list Respublikası (YASSR) kuruldu. 21 Ocak 1923'te bu Sovyet Muhtar Cumhuriyeti'nin hü­kümeti teşkil edildi. Devlet başkanlığına Pla­ton Alekseyeviç Oyunskiy, başbakanlığa da I.N. Barahov seçildiler.