Türkiye, Avrupa Birliği İle Nasıl Bir Gümrük Birliğine Gitmeli 

Yrd. Doç. Dr. Yavuz Kır 

I. Giriş 

Bugünkü anlamıyla Avrupa Birliği'nin (AB) oluşması İkinci Dünya Savaşı'ndan son­rasına rastlamaktadır. Savaş sırasında tarumar olan Avrupa'nın kalkınması için, ABD'den sağ­lanan Marshall yardımının ülkeler arasında da­ğılımının yerine getirilmesi amacıyla, önce OEEC (Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı) kurulmuş ancak beklenen gerçekleşemediğin­den 1961 yılında bu kuruluşun yerini OECD (Ekonomik İşbirliği Kalkınma Teşkilatı) almış-tır. 

Günümüzdeki adı AB olan kuruluşun temeli 1951'de imzalanan Paris Antlaşması'yla atılmıştır.  Bu antlaşma ile, Avrupa'da kömür ve  çelik  üretiminin  planlanması maksadıyla yapılan ve AB'nin ilk adımı oluşturan Avrupa Kömür ve Çelik Topluğu (AKÇT) kurulmuştur. İkinci   adım,   1957'de   imzalanan  EURATOM (Avrupa Atom Enerji Topluluğu)nun oluşturul­masıdır. Üçüncü adım ise, 1958 yılında kuru­lan AET (Avrupa Ekonomik Topluluğu)dir. Bu  üç topluluk; AKÇT, EURATOM ve AET 1 Tem-muz 1967 yjonda bir "Füzyon Andlaşması" im­ zalayarak tek Şir Konsey ve Komisyon oluştur-ması benimsendi ve Avaıpa Topluluğu (AT)  şeklinde faaliyetlerine devam etmiştir. 

Türkiye Cumhuriyetinin batılılaşma ma­cerasının başlangıcı Tanzimata kadar uzanır. Türkiye 31 Temmuz 1959'da AET'ye girmek için resmen başvuruda bulunmuş ve 12 Eylül 19Ğ3 yılında Türkiye ile AET'yi bir Gümrük Birliği (GB)'ne götürecek ve ileride de "tam üye" durumuna sokabilecek Ortaklık Andlaş­ması (Ankara Andlaşması) imzalanmıştır. Böy­lece, Türkiye - AET Ankara Andlaşması 1 Ara­lık 1964 tarihinde yürürlüğe girerek Birinci Ortaklık Konseyi Toplantısı dönemi başlamış­tır. Ancak, Ankara Andlaşmasmm üzerinden otuz yıl geçmesine rağmen, ne 14 Nisan 1987 yılında başvurulan "tam üyelik", ne de 19 Ara­lık 1994 tarihinde imzalanacak GB kararı ko­nusunda somut bir gelişme olmamıştır. 

Türkiye, AB'ne "tam üyelik" teminatı, katma protokol gereği alması gereken mali yardımları almadan, sanayisinin rekabetçi ya­pısını güçlendirmeden körükörüne girmek is­temektedir. Üstelik onların alacağı siyasi ka­rarlan da kabullenmiş olacak ve AB'ne tam üye olmadığı için de menfaatine aykırı karar­ları veto etme yetkisi de olmayacaktır. Malların ve hizmetlerin hiçbir tahdide maruz kalmadan serbest dolaşımını esas alan GB kararı ile, it­halatımız, ihracatımız ve diğer ülkelerle yapa­cağımız ticaret ve özellikle Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ile olan ilişkilerimizin ne yön­de etkileneceği de araştırılması gereken önemli konulardan biri olarak karşımıza çık­maktadır. 

Bu araştırmada: Türkiye'nin söz ve ka­rar hakkı olmadan gireceği GB, Türkiye'ye ne­ler getirecektir? İddia edildiği gibi, GB Türki­ye'nin kalkınmasını süratlendirecek, refah se­viyesini yükseltecek mi? Küçük, orta ve büyük ölçekli işletmelerimiz (KOBİ) AB üyesi ülkele­rin işletmeleriyle rekabet edebilecekler mi? Türkiye'nin GB ile, hem tüketiciler, hem de sanayimiz, istihdam ve yabancı sermaye yö­nünden fayda/zarar açısından beklentileri ne­lerdir? Bütün bu konular analiz edilmeye çalı­şılacaktır. 

2. Avrupa Birliği (AB)'nin Oluşumu Ve Türkiye - AB Münasebetlerinin Kronolojisi

Önce altı Avrupa ülkesi (Fransa, F. Al­manya, İtalya, Belçika, Hollanda ve Lüksem­burg) tarafından ekonomik işbirliğine dayalı olarak AET, sonra AT ve bugün tek pazar, tek para, tek Merkez Bankası ve siyasi işbirliğini de esas alan 14 üyeli AB'nin oluşumu uzunca bir süre almıştır. AB ve Türkiye arasında yürü­tülen ekonomik ve siyasi ilişkiler açısından bu tarihi sürecin analizi, halihazırdaki münasebet­ler ve alınan yolun durumunu göstermesi açı-sından faydalı olacaktır: " 

1.   II. Dünya Savaşı sonrası, Winston Churchill 19 Eylül 1946 yılında Zürih'te "Avru­pa Birleşik- Devletleri'h'm kurulmasını ve bir "Avrupa Konseyi 'oluşturulmasını istedi,

2.  5 Mayıs 1949'da Avrupa Konseyi'nin statüsü imzalanarak kabul edileli,

3.  Kurucu altı ülke (Fransa, F. Almanya, Hollanda, Belçika, İtalya ve Lüksemburg) 18 Nisan 1951'de AKÇT'nu kuran andlaşmayı Pa­ris'te imzaladılar,

4.   25 Mart 1957'de AET ve EURATOM Andlaşması Fransa, Belçika, Mollanda, İtalya, F. Almanya' ve Lüksemburg tarafından Ro-ma'da imzalandı,

5. Roma Andlaşması 1 Ocak 1958'de yü­rürlüğe girdi,

6.  Türkiye, AET'ye ortaklık için 31 Tem­muz 1959'da resmen başvurdu,

7.    AET Bakanlar Konseyi, 11 Eylül 1959'da Türkiye ve Yunanistan'ın ortaklık baş­vurularını kabul etti,

8.  Türkiye ile AET'yi bir GB'ne götüre­cek ve ileride tam üyeliğe yolaçacak Ortaklık Andlaşması (Ankara Andlaşması) imzalandı,

9.  Türkiye ile AET arasında imzalanan Ankara Andlaşması 1 Aralık 1964'de resmen yürürlüğe girdi ve Birinci Ortaklık Konseyi toplantısı başladı,

10.  AKÇT, EURATOM ve AETden olu­şan üç topluluk tarafından 1 Temmuz 19ö7'de

"Füzyon Andlaşması" sonucu tek bir Konsey ve Komisyon oluştunılması benimsendi ve böylece "Avrupa Toplulukları" terimi olarak kullanılmaya başlandı,

11.   6 Şubat 1969'da 2. döneme geçiş müzakereleri başladı,

12. AET'nin 1 Ocak 1970'de 12 yıllık ge­çiş dönemi sona erdi. Avrupa Topluluğu'nun "Ortak Ticaret politikası" yürüdüğe konuldu,

13- Türkiye, AT ile "Katma Protokolü" 22 Temmuz 1970'de kabul etti. Katma Proto­kol 1 Ocak 1973 tarihinden başlayarak bazı mallarda 12, bazılarında 22 yıllık bir geçiş sü­reci sonunda GB kurulmasını öneriyor ve ta­rım ürünleri kapsam dışında tutuluyordu,

14.  Katma Protokol 1 Ocak 1973'de yü­rürlüğe girdi. (Türkiye'nin AB ile GB'ne geçişi 1 Ocak 1996 tarihinde resmen başlıyor),

15.   Türkiye,  1  Ocak  1976'da   "Katma

Protokol" gereği yükümlülüğünü yerine getire-

rek bazı mallarda gümrük indirimi ve konso­lide liste uyumunu gerçekleştirdi,

16.  Türkiye, 25 Aralık 1976'da Katma Protokol'deki Korunma maddesini (60. mad­de) işletip tüm yükümlülüklerini dondurdu. Listelerde hiçbir indirim yapılmadı. O güne kadar indirimler 22 yıllık listelerde yüzde 10, 12 yıllık listelerde %20 ve konsolide listelerde ise, yüzde 40'a varmıştı.

17. Türkiye, 4 - 11 Ekim 1978'de 5 yıllık plan süresince tek yanlı bir karar ile Türki­ye'nin zorunluluklarının dondurulması ve ay­nı dönem için 8 milyar dolarlık yardım tale­binde bulundu,

18.  AET Konseyi, 21 Mayıs 1979'da Tür­kiye'nin isteklerine resmi cevabını verdi ve muafiyet dönemi kabul edildi. Diğer istekleri­nin çoğu reddedildi,

19.  AET, 28 Mayıs 1979'da Yunanistani ile tam üyelik andlaşmasını imzaladı,

20.  Türkiye - AET müzakereleri 20 Haziran 1979'da başladı,