Uluslararası Ticaretin Riskleri ve Farklı Yönleri

Uluslararası Ticarette Riskler ve Önemi

Risk Türleri

Alıcı Riski - Ticari Risk

Alıcı Risk Kredi Riski olarak da ifade edilen Ticari Riskte; alıcının iflası, bor­cunun ödeyememesi durumuna düşmesi ya da ödemek istememesi gibi ne­denlerle doğrudan doğruya alıcıdan kaynaklanan ve mal bedelinin tahsil edi­lememesine yol açan riskdir.

Ticari riskler işlemlerden ve tarafların durumlarından doğan rizikolardır. Aşağıdaki örnekler bu gruba girmektedir.

- İthalatçı malın siparişini vermekte, ihracatçı da bu malın üretimini ya da te­darikini sağlayıp, yüklemeye hazır hale getirdiği halde, ithalatçı telefon ederek ya da faks çekerek malı almaktan vazgeçtiğini bildirmektedir. Bu önemli bir ri­zikodur. İç piyasada bu malı değerlendirmek, değişik tip ve ölçü nedeniyle çok zor olabilir ve ucuza satılabilir. Özellikle mal alıcının gümrüğüne gönderildiği zaman, ithalatçı vazgeçerse, bu durumda mesafenin uzun ve seyahatin pahalı olması, yeni müşteri bulunması, eski müşteriye zararına verilmesi ya da malın Türkiye'ye geri gönderilmesi gibi, giderilmesi güç sorunlar çıkabilmektedir. Bu gibi hallerde ihracatçı çok zor durumlara düşebilir.

- İthalatçı malın siparişini vermiştir ve malı almak istemektedir ancak, o anda ödeyecek durumu yoktur, mali sıkıntıya girmiştir. Ya da malın sipariş anında fiyatı, yükleme sırasında düşmüştür ve alıcı malı almak istememektedir. Bu sebeple ihracatçı zor duruma düşmektedir. Örneğin son birkaç yıldır birçok ithalatçı, ihracatçılarımıza krinkel eşofman siparişini 30-36 DM üzerinden vermiştir; ancak bu arada Güney Kore, Tayvan gibi Uzak Doğu ülkelerinden 18-20 DM üzerinden mal gelmeye başlayınca, alıcılar mal almaktan vazgeçmişler ve dolayısıyla birçok ihracatçı zarar etmeye başlamıştır.

- İhracatçı anlaşmaya uygun miktar ve kalitede malı zamanında gön­derememektedir, ihracatçının alıcı ile yaptığı anlaşmayı yerine getirememesi veya mevsimin geçmesi nedeniyle, ithalatçının riske gitmesi söz konusudır. Bu durum ithalatçıyı doğrudan olumsuz etkilemektedir.

Politik Riskler

Ülke riski olarak da ifade edilen bu riskte; alıcının elinde olmayan ancak al ekonomik ve siyasal nedenlerden dolayı çıkan mal bedelinin ödenmemesi ris­kidir. Politik Riskler olarak şunları sayabiliriz: alemin ülkesindeki savaş, terör, grev halk hareketleri; borç ertelemesi, döviz yetersizliği, ithalata getirilen kı­sıtlama ve/veya yasaklar; fırtına, yangın, heyelan zelzele, kasırga gibi doğal afetlerdir.

İhracatçının ve ithalatçının istemi ve etkisi dışında, politik durumlardaki de­ğişmelerden doğan risklerdir. Başlıcalarını şöyle sıralayabiliriz:

- İthalatçı ülkede savaş, grev olabilir ya da ithalat kapanabilir. Örneğin Kuveyt, Irak ve Yugoslavya'daki gibi.

- İthalatçı malı almak ve ödeme yapmak istemektedir; ancak kendi ül­kesindeki döviz sıkıntısı nedeniyle ihracat bedelini transfer edememektedir. Ya da malı Rusya'ya gönderdiniz, Rusya parası ruble konvertıbl olmadığı için hak­lı olarak dolar ya da mark islemektesiniz, ancak rublenin dolar ya da marka karşı değişim sorunu çıkabilmektedir.

- İhracatçı olarak malı gönderebiliriz: ithalatçı da ihracat bedelini ödemek istemekte, ancak bir hükümet kararıyla yurt dışı ödemelerin durdurulması so­nucu ihracatçı parasını alamamaktadır.

Kur Riski

Vadeli satışlarda ihracatçının uğrayabileceği risktir. Örneğin ihracatçı dolar bazında altı ay vadeli bir poliçe ile inalını satıyor ve donem sonunda diğer sağlam paralara karşı dolar değer kaybediyor ise, sonuçta zarar etmiş olacaktır.

Yukarıdakilere ilaveten bir de döviz kurlarındaki değişiklikler söz ko­nusudur. Örneğin, son günlerde Doların Marka karşı değer kazanması, malını Marka göre satanları zarar ettirmiştir.

Taşıma Riski

Taşıma sırasında mala gelebilecek hasar ziyan ve bozulma riskidir.

Malların yolda taşınması sırasında zarar görmesi ya da taşıma süresinin beklenenin üzerinde sürmesi hem alıcıyı hem de satıcıyı etkilemektedir. Alıcı malı zamanında alıp değerlendirememektedir. Satıcı ise parayı geç alması yada mal alımından vazgeçilmesi nedeniyle malının elinde kalması gibi ri­zikolarla karşılaşmaktadır. Özellikle modaya tabi tekstil mallarında, malın geç gitmesi alıcıları rahatsız etmekte, hatta bir alıcı şöyle diyebilmektedir: "Malların yolda gecikmesi dolayısıyla mal renkleri önemini yitirmiştir."

Riskleri Kaldırma Ya Da Azaltma Olanakları

Hiç kuşkusuz anılan özellikle ticari nitelikte rizikoları kaldırma ya da en azından azaltma yönünde olmak üzere, ihracatçı aşağıdaki önlemleri alabilir:

-İhracatçının her şeyden önce alıcısını iyi incelemesi, hakkında meslek odaları, bankalar ve onu tanıyanlardan bilgi alması gerekir. Bu durumda daha başlangıçta iyi.olmayan müşteriler ayıklanmış olur. Özellikle dış ülkelerdeki ti­caret ateşeliklerimiz bu konuda önemli bilgiler vermektedir. Keza ithalatçı ül­kesinin Türkiye'deki ticari ateşeliklerden de bilgi edinilebilir.

-Özellikle mal mukabili ve vesaik mukabili ödeme şekillerinde, mal be­delinin ödenmeme rizikosuna karşı Eximbank'a sigorta yaptırılabilir. Koşullar yerine getirildiğinde ve anlaşmaya uygun kalitede mal gönderildiğinde ilke ola­rak ihracatçı mümkün olduğunca akreditifli ödeme şeklini alıcıya kabul et­tirmeli ya da vadeli satış ile mutlaka bankanın kefilliğini yani avalini al-malıdır.Haksız sebeplerle alıcı mal bedelni ödemediği takdirde. Eximbank yak­laşık dört ay içinde mal bedelinin %90'mı ödemektedir. Mal bedelinin ödenmemesine ilişkin olarak Eximbank'a yaptırılan sigorta, aynı zamanda politik riskleri de %90 oranında karşılamaktadır.

Eximbank'a alternatif olarak, ihracatçı, factor firmasına başvurarak, riskden kaçınabilir.

- İhracatçı, malların yolda taşınması esnasında uğrayabileceği hasar ve zi­yanlar   için   nakliye   sigortası   yaptırır   yada   alıcının   yaptırmasını   sağlar, ihracatçı, bazı risklerin karşılığı olarak birim fiyatını yükseltebilir ya da malların yolda hasar ve ziyan görmesi olasılığına karşı nakliyat sigortası yaptırabilir.

- İhracatçı, yükleme şekli olarak örneğin Ex-Works (yani mallan kendi iş ye­rinde ya da fabrikasında teslim) ya da FOB, FCA gibi teslim şekillerinde an­laşarak önemli riskleri alıcıya yansıtabilir. Ancak bu durumda da "alıcının malı almaması," gibi riskler mevcut olabilmektedir. Burada bütün mesele, olası risk­ler   dengeli olarak alıcı ve satıcı arasında paylaştırmaktır. Bilinmesi gereken husus; ihracatçı açısından riskleri başkasına yansıtmanın, ya maliyet yük­selmesi ya da satış fiyatının düşürülmesi şeklinde kazancını azalıcı yönde bir etkisi olduğudur. Örneğin ihracatçı, malın taşınması sırasında hasar görme olasılığına   karşı    sigorta   yaptırırsa,    masrafı    artmakta   dolayısıyla    kân düşmektedir.

             - Rekabet şartlarının daha da artmakta olduğu günümüz ticaretinde, mal­ların kredili ve özellikle kabul kredili (poliçeli) satılma zorunluluğunun ortaya çıkması nedeniyle, ihracatçı mal bedelini 6 ay, hatta daha da uzun dö­nemlerde tahsil edebilmektedir. Bu arada çapraz kurların sürekli değişime uğ­raması söz konusu olabilir. Uluslararası ticaret yapan firmalar veya işlem ya­pan finansal kuruluşlar kur değişimlerindeki olumsuz etkilerden kurtulmak için uluslararası finansal teknikleri uygularlar. Bunlardan en çok kullanılan da döviz opsiyonu. döviz future (gelecek) kontratları döviz swapı ve döviz forward'ıdır.