Bireysel Emeklilik Sisteminin İşleyiş Mekanizması ve Tarafları

Katılımcı 

Bireysel emeklilik aracısı vasıtası ile emeklilik şirketi ile emeklilik sözleşmesi imzalayan ve sisteme katılan bireylerdir. Katılımcıların tüm hak ve yükümlülükleri emeklilik sözleşmesinde yer almaktadır. 

Portföy Yönetim Şirketi 

Emeklilik şirketlerinin kurduğu fonları yöneten profesyonel kuruluşlardır. Sermaye Piyasası Kurumu tarafından yapılan düzenlemeler ve denetlemelere tabidirler. Portföy yönetim şirket­leri, SPK'dan portföy yöneticiliği yetki belgesi almış ve yine SPK tarafından uygun görülen portföy yönetim şirketlerini içerir. 

Portföy yöneticileri, Emeklilik Fonlarının portföylerini;

•  4632 sayılı  Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu,

•  2499 Sayılı Sermaye Piyasası Kanunu,

•  Emeklilik fonu içtüzüğü,

•  Emeklilik sözleşmesi,

•  ilgili mevzuat hükümlerine,

göre yönetmekle yükümlüdürler. 

Portföy yönetim şirketi tarafından verilecek olan, portföy yönetim hizmetine ilişkin esaslar bu konuda emeklilik şirketi ve portföy yöneticileri arasında yapılacak portföy yönetim sözleşmesi ile belirlenir. Portföy yönetim sözleşmesinin SPK tarafından onaylanması gerekmektedir. 

Emeklilik şirketleri; portföy yöneticilerinin, fon yönetiminde gerekli özen ve basireti göstermemeleri, Sermaye Piyasası Kurulu'nun portföy yöneticiliğine ilişkin ilkelerine aykırı hareket etmeleri, mali bünyelerinin zayıfladığının tespit edilmesi veya aynı konularda SPK bir belirlemede bulunması durumunda, portföy yönetim sözleşmesini feshedip, SPK tarafından uygun görülen başka portföy yöneticileri ile portföy yönetim sözleşmesi imzalayabilirler. 

Portföy yöneticisi, fon portföyünü yönetirken riskin dağıtılması, likidite ve getiri unsurlarını göz önünde bulundurmak, fonun portföy yönetim stratejilerine ve yatırım sınırlamalarına uygun hareket etmek, fon içtüzüğü, izahname, portföy yönetim sözleşmesi ve ilgili mevzuatta belir­lenen esaslara uymak zorundadır. 

•  Portföy yöneticisi, yönettiği her fonun çıkarını ayrı ayrı gözetmekle yükümlüdür.

• Yönetimindeki fonlar veya diğer müşterileri arasında, müşterilerden biri veya fonlarından biri lehine diğerleri aleyhine sonuç verebilecek işlemlerde bulunamazlar.

•  Portföy yöneticisi, fon portföyü ile ilgili yatırım kararlarında objektif bilgi ve belgelere dayan­mak ve sözleşme ile belirlenen yatırım ilkelerine uymak zorundadır. Bu bilgi ve belgeler ile portföy yönetim stratejilerine kaynak oluşturan araştırma ve raporların en az on yıl süreyle saklanması zorunludur.

•  Portföy yöneticisi, borsada işlem gören varlıkların alım satımlarını borsa kanalıyla yapmak ve fon portföyüne alım satım işlemlerinde, işlemi gerçekleştiren aracı kuruluşun, fonu temsil eden fon kodu ile borsada işlem yapmasını temin etmek zorundadır.

•  Portföy yöneticisi fon ile diğer müşteriler adına yapılan işlemleri ayrı ayrı izlemekle yüküm­lüdür.

•  Fon portföyüne hiçbir şekilde rayiç bedelin üzerinde varlık satın alınamaz ve portföyden bu

değerin altında varlık satılamaz.

• Portföy yöneticisi, herhangi bir şekilde kendisine ve üçüncü kişilere çıkar sağlamak amacıyla fon portföyüne işlem yapamaz. Fon adına vereceği emirlerde gerekli özen ve basireti göster­mek zorundadır.

•  Fon portföyünün önceden saptanmış belirli bir getiri sağlayacağına dair yazılı veya sözlü bir

garanti verilemez.

•  Portföy yöneticisi fon portföyüne yapılan işlemlerde işlemin büyüklüğünü, alınan varlıkların fiyatını, piyasa koşullarını, komisyon oranlarını, işlem yapılan aracı kuruluşun tecrübesini mali durumunu ve piyasadaki itibarını göz önünde bulundurmak suretiyle, işlemleri zaman ve fiyat açısından en uygun şekilde gerçekleştirir.

•  Portföy Yöneticilerinin Sermaye Piyasası Kurulu'nun Emeklilik Yatırım Fonu Yönetim esaslarına ve kısıtlamalarına uygun olarak fon portföylerini yönetmek ve bu yönetimleri sonucunda kişilerin emeklilikleri ile ilgili beklentilerini karşılayacak basirette ve bilinçte olmaları gerekir

•  Emeklilik Şirketi, Fon Kurulu üyeleri, portföy yöneticisi, saklayıcı ve fonların yönetimi ile ilgili olarak meslekleri nedeniyle veya görevlerini ifa etmeleri sırasında bilgi sahibi olabilecek olan­lar bu bilgileri açıklayamazlar, doğrudan veya dolaylı olarak kendilerine veya üçüncü kişilere menfaat sağlamak veya başkalarını zarara uğratmak amacıyla kullanamazlar. Bu yükümlülük bu kişilerin görevlerinden ayrılmalarından sonra da devam eder. 

Emeklilik Şirketi 

Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu'na göre kurulan ve bireysel emeklilik sisteminde faaliyet göstermek üzere bu kanun ile ihdas edilen emeklilik branşında ruhsat almış şirkettir. 

Emeklilik şirketleri, 4632 sayılı "Bireysel Emeklilik ve Yatırım Sistemleri Kanununa" kurulmak

için veya hayat sigortası şirketinden, emeklilik şirketine dönüşebilmek için Hazine Müsteşarlığından izin almak durumundadır. Kanunda Şirket kuruluş ve dönüşüm iznini verme yetkisi Bakana aittir ifadesi yer almaktadır.Kurulacak veya dönüşecek şirketin ticaret unvanında mutlaka "emeklilik" ibaresinin bulunması zorunluluğu yer almaktadır. 

Kuruluş ve Faaliyet Aşamaları ve ilgili kurumlar;

• Kuruluş ve dönüşüm....................................................Hazine Müsteşarlığı (Bakan yetkisi ile)

•  Faaliyet Ruhsatı............................................................Hazine Müsteşarlığı

•  Emeklilik Fonlarının Kuruluşu ve Halka arz İşlemleri ..Sermaye Piyasası Kurulu

•  Emeklilik Planlarının Onayı...........................................Hazine Müsteşarlığı 

Dönüşüm ve kuruluş izninin alınmasından sonra emeklilik şirketinin faaliyete başlayabilmesi için faaliyet ruhsatı alması gerekmektedir. Kuruluş veya dönüşüm izni alan şirketin faaliyete geçebilmesi için emeklilik branşında faaliyet ruhsatı alması zorunluluğu bulunmaktadır. Emeklilik şirketlerinin kurulmalarında veya hayat sigortası şirketlerinde dönüşümle birlikte gerekli olan kriterler aşağıda yer almaktadır; 

•  İki yıl içerisinde en az 100.000 katılımcıya hizmet verecek biçimde gerekli olan her türlü teknolojik altyapının ve planlamanın yapılması

•  iş planı ve sistem tasarımında öngörülen düzenlemelerin yapılması

•  Fiziksel mekan,teknik ve idari altyapı ile insan kaynakları uyumunun sağlanmış olması 

Emeklilik branşında faaliyet ruhsatı alan şirketlerin, ruhsatın veriliş tarihinden itibaren en geç üç ay içerisinde emeklilik fonu kurmak amacıyla Sermaye Piyasası Kurulu'na başvurmaları gereklidir. Şirketin fon kurma başvurusunun Kurula zamanında yapılmaması veya başvurusunun reddedilmesi halinde, verilmiş olan kuruluş izni ve faaliyet ruhsatı kendiliğinden geçersiz olur. 

Emeklilik şirketlerinin sorumlulukları;

•  Katkıların fona yönlendirilmesini sağlamak.

•  Portföy yöneticilerinin, şirketin genel fon yönetim stratejisine ve kararlarına göre fon port­föyünü yönetmesini sağlamak.

•   Fon portföyünün değerlemesini ve birim pay fiyatının doğru olarak hesaplanmasını sağlamak.

•  Şirketin ve fonların iç denetimini sağlamak.

•  Fon varlıkları, performansı, mali tabloları hakkında düzenli bilgi verilmesini sağlamak.

•  Bireysel Emeklilik Hesaplarının ve ilgili diğer kayıtların güncellenmesini sağlamak.

•  Katılımcıların Bireysel Emeklilik Hesabı (BEH) bilgilerine günlük ulaşımını sağlamak.

•  Katılımcıya ve fon portföyüne ait bilgileri saklayıcıya zamanında ve doğru şekilde iletmek.

•  Yasal mercilerce istenecek bilgi, belge ve tablolar ile bireysel emeklilik kayıt sisteminin hazırlanmasını sağlamak.

•  Kayıtların ve varlıkların saklanması konusunda gerekli önlemleri almak. 

Takasbank 

Fon portföyündeki varlıkların ve katılımcıların katılma belgelerinin saklandığı, Sermaye Piyasası Kurumu tarafından uygun görülen saklama kuruluşudur. Saklama kuruluşu olarak Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) kullanılmaktadır. 

-Takasbank nezdindeki hesaplarda katılımcıların hesaplarında bulunan bireysel emeklilik yatırım fonlarına ait paylar ve bireysel emeklilik yatırım fonlarının portföylerinde yer alan menkul kıymetler ve nakit değerler "Emeklilik Fonu Hesapları" adı altında saklamada tutul-maktadır.Katılımcılara ait hesaplarda , bireylerin emeklilik yatırım fonlarına ait payları fon bazında saklanmakta ve izlenebilmektedir.

Bireysel emeklilik sisteminde Takasbank'ın görev ve sorumlulukları aşağıda yer almaktadır;

• Fon varlıklarının saklanması (Fon Hesabı)

• Fon katılma belgelerinin katılımcı bazında saklaması (Katılımcı Hesabı)

• Fon portföy değeri ve birim pay değeri hesaplamasının kontrolü

• Katılımcı katkılarının fona aktarımında pay sayısı hesaplamasının kontrol edilmesi

• Fon hesabından yapılacak ödeme ve virman işlemlerinin kontrolünün sağlanması

•  Emeklilik ve portföy yönetim şirketine fon ile ilgili bilgilerin elektronik ortamda izlenmesi imkanının sağlanması

•  Katılımcı hesabına yapılan giriş ve çıkışların izlenmesi ve emanetçilik görevinin yerine getirilmesi. Bu görev sistemdeki bireylerin sistemden çıkmaya karar vermeleri durumunda birikimlerinin kendilerine geri dönmesine yardımcı olma fonksiyonunu içermektedir. 

Sermaye Piyasası Kurumu 

Emeklilik şirketleri ve emeklilik yatırım fonlarına ilişkin düzenlemeleri ve denetlemeleri yapan devlet kurumudur. Emeklilik şirketleri, emeklilik yatırım fonlarının kuruluşu ve işleyişi ile ilgili bilgileri düzenli olarak Sermaye Piyasası Kurulu'na iletirler. Sermaye Piyasası Kurumu aynı zamanda portföy yönetim şirketlerinin kuruluş ve denetimleri ile ilgili üst kurum görevini de yapmaktadır. Sermaye Piyasası Kurulu, Bireysel Emeklilik Yatırım fonlarının kurulması ve denetlenmesi aşamalarında ve Portföy Yönetim Şirketlerinin denetlenmesinde görev almaktadır. 

Hazine Müsteşarlığı 

Emeklilik şirketlerinin kuruluş ve faaliyet başvurularını Hazine Müsteşarlığı denetlemektedir. Emeklilik şirketlerine ilişkin tüm düzenleme ve denetimler Hazine Müsteşarlığı tarafından yapılmaktadır. Müsteşarlık bünyesinde kurulmuş olan Bireysel Emeklilik Dairesi Bireysel Emeklilik sistemi ile ilgili tüm işlemleri yapmakla yetkilendirilmiştir. 

Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu 

Bireysel emeklilik danışma kurulu, bireysel emeklilik sistemine ilişkin politikaları belirlemek, bu politikaların gerçekleştirilmesi için alınması gerekli önlemler konusunda önerilerde bulunmak ve mevzuat düzenlemeleri hakkında tavsiye niteliğinde karar almakla görevli bir üst kuruldur. 

Emeklilik Gözetim Merkezi 

Bireysel emeklilik sisteminde faaliyetlerin güven içerisinde yapılmasını sağlamak, katılımcıların hak ve menfaatlerinin korunmasını sağlamak, sorunların çözümünde görev almak, bilgilere bağlı verilerin oluşturulmasını sağlamak ve saklamak ile görevlidir. 

Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ve ilgili mevzuat uyarınca; bireysel emeklilik sisteminde yer alan şirketlerin Hazine Müsteşarlığı tarafından elektronik ortamda günlük gözetim ve denetimine esas bilgilerin oluşturulması ile bireysel emeklilik aracıları sınavı konularında görevlendirilecek olan Emeklilik Gözetim Merkezi A.S. (EGM), bireysel emeklilik alanında faaliyet gösterme izni alan 11 şirket ortaklığında 2.475.225.000.000 TL ödenmiş sermaye ile 10 Temmuz 2003 tarihinde merkezi İstanbul'da olmak üzere kurulmuştur. Hazine Müsteşarlığı adına gözetim ve denetiminde faaliyet yürüten bir kurumdur. 

Emeklilik Gözetim Merkezi'nin görevleri aşağıda yer almaktadır;

•  Emeklilik şirketlerinin faaliyetlerinin elektronik ortamda günlük olarak gözetimi ve kamuya raporlanması

• Emeklilik şirketlerinin faaliyet bilgilerinin konsolidasyonu

• Katılımcılara ait bilgilerin gizlilik ilkeleri içerisinde korunması ve saklanması

• Kamuoyu ve katılımcıların bilgilendirilmesi

•  İstatistiki bilgilere bağlı raporların oluşturulması

• Bireysel emeklilik sisteminin analitik olarak yorumlanması , sorgulanması

• Bireysel emeklilik aracıları sınavının yapılması

• Bireysel emeklilik aracıları sicilinin takip edilmesi

• Katılımcının şikayetlerinin değerlendirilmesi