DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ (WORLD TRADE ORGANIZATION-WTO)

a. Kuruluşu 

Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Antlaşması (GATT)'nın 7 Ocak 1995 tarihinden itibaren aldığı isim. GATT, çok taraflı bir ticaret sözleşmesi idi. Aynı zamanda yapacağı periyodik toplantılarla gümrük tarifelerini indirmek ve öteki kısıtlamaları kaldırmak suretiyle dünya ticaretini evrensel olarak serbestleştirmek amacıyla kurulan uluslara­rası bir örgüttü. 

1947-1948 yıllarında Havana'da toplanan elli kadar ülkenin tem­silcisi Uluslararası Ticaret Örgütü (İTO) adlı bir örgütün kuruluş yasa­sını hazırladılar. Ancak başta ABD olmak üzere bazı sanayileşmiş ülke­ler tarafından onaylanmamıştır. O nedenle İTO hiç bir zaman kurulup faaliyete geçemedi. Onun amaçlarını gerçekleştirme görevi GATT tarafından devralındı. GATT önceleri geçici bir anlaşma şeklinde ortaya çıktı. Ancak İTO sözleşmesinin onaylanmaması üzerine de onun a-maçlarını devralan sürekli bir kurulmuş durumuna geldi. GATT zaman zaman düzenlediği toplantılarla gümrük tarifelerinin indirilmesi yolun­da önemli ilerlemeler sağlamıştır.

DTÖ, üyesi olan ülkeler veya devletler tarafından yönetilmekte olan bir uluslararası kuruluştur. DTÖ'deki kararların önemli bir çoğun­luğu üye ülkelerin tümünün katılımıyla, en az iki yılda bir toplanan Bakanlar Konferansında veya ülkelerin Cenevre'de bulunan misyonla­rında görevli olan ve düzenli olarak Genel Konsey'de bir araya gelen resmi temsilcileri (diplomatları) tarafından "konsensüs" esasına göre alınmaktadır. 

Bu açıdan bakıldığında, DTÖ, Dünya Bankası ve Uluslararası Para Fonu (IMF) gibi diğer uluslararası kuruluşlar ile benzerlik göstermemek­tedir. DTÖ'de yönetsel kararları alma yetkisi herhangi bir yönetim kuru­luna devredilmediği gibi, kuruluşun idari ya da bürokratik organları da üye ülkelerin bireysel politikaları üzerinde etki sahibi değildir. 

Üye ülkelerin uymayı taahhüt ettikleri DTÖ kural ve disiplinleri yine üye ülkeler arasında yapılan müzakerelerin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Zaman zaman üye ülkeler tarafından DTÖ kuralla­rına uyum sağlanması yaptırımlar yoluyla desteklenmekte, fakat söz konusu yaptırımların uygulanmasında örgüt olarak DTÖ değil, doğru­dan doğruya üye ülkeler rol oynamaktadır.

Halen 148 üyesi bulunan bir uluslararası örgüt içinde "konsen­süs" esasına göre karar alınması oldukça zor gözükmekle birlikte, bu yolla alınan kararların üye ülkeler tarafından daha kabul edilebilir ol­ması, önemli bir avantaj sağlamaktadır. Nitekim, bu güçlüğe rağmen ticari alanda genel kabul gören dikkate değer bir çok anlaşma, DTÖ çatısı altında sonuçlandırılabilmiştir. 

b. Organları 

(1) Bakanlar Konferansı: DTÖ'de kararlar, tüm üye ülkeleri kapsayan çeşitli düzeylerdeki Konsey ve Komiteler vasıtasıyla alınmak­tadır. Örgütün en yüksek karar alma organı İse Bakanlar Konferansı'dır. Konferans her iki yılda bir toplanmaktadır. Bugüne kadar, 1996'da Sin­gapur, 1998'de Cenevre, 1999'da Seattle, 2001'de Doha'da ve 2003'te Cancun'da olmak üzere beş Bakanlar Konferansı gerçekleştirilmiştir.

Konferans Çok Taraflı Ticaret Anlaşmalarına ilişkin hususlar da dahil olmak üzere, DTÖ'yü ilgilendiren her konuda karar alabilmektedir. 

(2)  Genel Konsey: DTÖ'nün Bakanlar Konferansları arasında kalan dönemlerde yapılan olağan ve günlük çalışmaları Genel Konsey tarafından yürütülmektedir. DTÖ Kuruluş Anlaşmasında Genel Konsey'în Anlaşmazlıkların Halli Organı ve Ticaret Politikalarını Gözden Geçirme Organı olarak bir araya gelebileceği ifade edilmektedir. Dola­yısıyla, DTÖ'nün ikinci derecedeki karar alma organı olan Genel Kon­sey üç ayrı işlevi yerine getiren üç organı teşkil etmektedir. Her üç organda da DTÖ üyelerinin tümü temsil edilmekte ve bu organlar Bakanlar Konferansına sorumlu bulunmaktadır. 

Genel Konsey, tüm DTÖ konularında Bakanlar Konferansı adına hareket etmektedir. Üyeler arasındaki ticari anlaşmazlıkların çözümüne ilişkin prosedürlerin incelenmesi ve karara bağlanması ile üyelerin ticaret politikalarının incelenmesi işlevleri Anlaşmazlıkların Halli ve Ticaret Politi­kalarını Gözden Geçirme Organları tarafından yerine getirilmektedir. 

Ayrıca, Genel Konsey düzeyinde, Anlaşmazlıkların Halli Organına bağlı olan iki alt birim bulunmaktadır. Bunlardan ilki ticari anlaşmazlık­ların halli konusundaki uzmanlardan oluşan panellerdir. Söz konusu paneller üyeler arasında çözüme kavuşturulamayan ticari anlaşmazlık­lar hakkında karar vermek üzere oluşturulmakta ve görevlendirilmek­tedir. Temyiz Organı ise kararların yeniden gözden geçirilmesine yö­nelik temyiz taleplerini incelemektedir. 

(3)  Konseyler: Uluslararası ticaretin DTÖ platformunda düzen­lenen üç ana konusu ile ilgili olan Mal Ticareti, Hizmetler Ticareti ve Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Konseyleri, Genel Konsey'e sorumlu bulunmaktadır. Anılan Konseyler DTÖ Anlaşmaları ile ilgili olarak kendi alanlarına giren çalışmaları yürütmekte ve tüm DTÖ üye­lerini kapsamaktadır. 

(4)  Komiteler: Yukarıda belirtilen ve uluslararası ticaretin üç temel alanını kapsayan Konseylerin altında daha spesifik konularla ilgilenen alt komiteler yer almaktadır. Mal Ticareti Konseyi altında yer alan Komiteler, tarım, pazara giriş, sübvansiyonlar, anti-damping ön­lemleri gibi konular ile ilgilenmektedir. Bu Komitelerde de tüm üye ülkeler temsil edilmektedir. Ayrıca aynı Konsey'in altında bir başkan ve 10 üyeden oluşan Tekstil Gözetim Organı, ülkelerin ticaret politikaları ve önlemleri konusunda DTÖ'ye ilettikleri bildirimlerle ve devlet ticari teşekküllerine ilişkin hususlarla ilgilenen çalışma grupları bulunmakta­dır. Hizmetler Ticareti Konseyi'nin alt Komiteleri ise profesyonel hizmetler, GATS kuralları ve ülkelerin spesifik alanlardaki taahhütleri ile ilgilenmektedir.

(5) Sekretarya ve Bütçe: DTÖ Sekretaryası Cenevre'de bu­lunmaktadır. Yaklaşık 500 personel ile çalışmakta ve bir Genel Müdür (Director General) ve yardımcıları tarafından yönetilmektedir.

Sekretarya'nın görevleri arasında;

•   DTÖ organlarına (konsey, komite, çalışma ve müzakere grupları) görüşmelerde ve Anlaşmaların uygulanmasında idari ve teknik destek sağlamak,

•   Gelişmekte olan ve özellikle en az gelişmiş ülkelere teknik destek vermek,

•   Ticari performans ve politika analizlerini DTÖ ekonomi ve is­tatistik uzmanları vasıtasıyla yapmak,

•    Hukuk uzmanı personel vasıtasıyla, ticari anlaşmazlıkların çö­zümü ve DTÖ kurallarının yorumlanmasında yardımcı olmak,

•   Aday ülkelerin katlım müzakereleri ile ilgilenmek ve üye ol­mayı amaçlayan ülkelere danışmanlık hizmeti sağlamak, bu­lunmaktadır. 

DTÖ Bütçesi, DTÖ üyelerinin gerçekleştirdikleri toplam ticaret esas alınarak belirlenen ülke bazındaki katkı payları ile oluşturulmakta­dır. Bütçenin bir bölümü Uluslararası Ticaret Merkezine ayrılmaktadır.

Üyeler 

Arnavutluk 2000, Angola 1996, Antigua&Barbuda, Arjantin 1995, Avustralya 1995, Avusturya 1995,  Avrupa Birliği 1995, Almanya 1995, ABD 1995, Bahreyn 1995, Bangladeş 1995, Barbados 1995, Belçika 1995, Belize 1995, Benin 1996, Bolivya 1995, Botsvana 1995, Brezilya 1995, Brunei 1995, Bulgaristan 1996, Burkina Faso I995 , Burundi 1995, B.A.E 1996, Cibuti 1995, Cote d'lvoire 1995, Çad 1996, Çek Cumhuriyeti 1995, Çin Halk Cumhuriyeti 2001, Çin Tayvanı 2002, Danimarka 1995, Dominik 1995, Dominik Cumh. 1995, Ekvator 1996, Gine Bissau 1995, Gine 1995, Guyana 1995, Haiti 1996, Honduras 1995, Hong Kong, Çin 1995, Hindistan 1995, Hollanda 1995, Hırvatistan 2000, İzlanda 1995, İrlanda 1995, İsrail 1995, İtalya 1995, İspanya 1995, İsveç 1995, İsviçre 1995, İngiltere 1995, Jamaika 1995, Japonya 1995, Kenya 1995, Kore 1995, Kuveyt 1995, Kırgızistan 1998, Katar 1996, Kamerun 1995, Kanada 1995, Kolombiya 1995, Kongo 1997, Kosta Rika 1995, Küba 1995, Kongo Dem. Cumh. 1997, Latviya 1999, Lesoto 1995, Macaristan 1995, Mısır 1995, Makedonya 2003, Namibya 1995, Nepal 2004, Nikaragua 1995, Nijer 1996

Nijerya 1995, Norveç 1995, Oman Sultanlığı 2000, Orta Afrika Cumh. 1995, Pakistan 1995, Panama 1997, Papua Yeni Gine 1996, Paraguay 1995, Peru 1995, Polonya 1995, Portekiz 1995

Romanya 1995, Ruanda 1996, Saint Kitts & Nevis 1996, Saint Lucia 1995, Senegal 1995, Sierra Leone 1995, Singapur 1995, Slovak Cumhuriyeti 1995, Slovenya 1995, Solomon Adaları 1996, Sri Lanka 1995, Surinam 1995, Svaziland 1995, Şili 1995