İKTİSADİ İŞBİRLİĞİ VE KALKINMA ÖRGÜTÜ (ORGANISATION FOR ECONOMIC CO­OPERATION AND DEVELOPMENT-OECD)

a.  Kuruluşu 

14 Aralık 1960 tarihinde imzalanan Paris Sözleşmesi'ne dayanı­larak kurulmuş olan uluslararası ekonomik bir örgütüdür. OECD, savaş yıkıntıları içindeki Avrupa'nın Marshall Planı çerçevesinde yeniden ya­pılandırılması amacıyla 1948 yılında kurulan Avrupa Ekonomik İşbirliği Örgütü'nün (OEEC) doğrudan mirasçısıdır. 

b.  Amaçları

İkinci Dünya Savaşı sonrasında yıkıma uğrayan Batı Avrupa ekonomilerinin onarımı amacıyla Marshall Planı çerçevesinde ABD'nin yaptığı yardımların dağıtımına yardımcı olmak ve Avrupa ülkeleri ara­sındaki ticari ödemeleri serbestleştirerek geliştirmek için kurulan OEEC, zamanla fonksiyonlarını kaybetmiştir. Nitekim, 1960'lara doğru Batı Avrupa'nın yeniden imarı ve ekonomik yönden güçlenmesi büyük ölçüde tamamlanmıştır. Yeni gelişmeler çerçevesinde, 14 Aralık 1960'da imzalanan Paris Sözleşmesi ile yeni işbirliği alanlarına yönel­mesi amaçlanan OECD kurularak, 30 Eylül 1961'de resmen faaliyete başlamıştır. Örgütün amaçlan şu şekilde sıralanabilir

•    Finansal istikrarın eşzamanlı olarak korunduğu üye ülkelerde ve hem de özellikle gelişmekte olan ülkelerde halkın yaşam standartlarının iyileştirilmesi, sürekli ve dengeli ekonomik ge­lişim sağlayan politikaya destek ve yardım, işsizliğin ortadan kaldırılması;

•   Ekonomik genişleme politikasının uyandırılması ve sosyo­ekonomik eşgüdümlü gelişmenin desteklenmesi;

•    Uluslararası yükümlülüklere uygun olarak çok taraflı ve ülke­ler arasında ayrım gözetmeyen dünya ticaretinin geliştirilme­sine destek verilmesi,

OECD'ye üye veya bu örgüte üyelik talebinde bulunan ülkeler, sosyo-politik ve ekonomik yaşamda, aşağıda belirtilen üç ilkeyi vazge­çilmez değerler olarak benimsemişlerdir. Bunlar:

•    Demokrasi,

•   İnsan haklarına ve yurttaş özgürlüğüne bağlılık,

•   Açık pazar ekonomisi çerçevesinde istikrarlı gelişimdir. 

Bu ilkeler, aynı zamanda, yukarıda belirtilen amaçların gerçek­leştirilmesine de hizmet ederler. OECD, bir taraftan bu ilkelerin üye ülkelerde güçlendirilmesine katkı sağlarken, diğer taraftan da örgüte üye olmayan ülkelerde ilkelerinin tanıtımını yapmaktadır.

c. Üyeler 

OECD'nin 20 kurucu üyesi bulunmaktadır (Türkiye, ABD, Kana­da, Fransa, Hollanda, Belçika, Lüksemburg, Federal Almanya, İtalya, Portekiz, İngiltere, Danimarka, İrlanda, Yunanistan, İsviçre, Avustur­ya, İsveç, İzlanda, Norveç ve Avrupa Topluluğu). 

Bilahare Japonya, Finlandiya, Avustralya ve Yeni Zelanda, kuru­luşa katılmışlardır. 1994 yılından itibaren Teşkilata yeni üyeler iştirak etmişlerdir. 1994 yılında Meksika, 1995 yılında Çek Cumhuriyeti, 1996 yılında Macaristan, Polonya bilahare Güney Kore ve son olarak 2000 yılı içerisinde Slovakya'nın örgüte üyeliği ile teşkilata üye ülke sayısı 30'a yükselmiştir.

ç. Organları 

Teşkilatın iki temel organı vardır: Konsey ve Konseye bağlı ko­miteler ve çalışma grupları ve Genel Sekreter ve onun personelinden oluşan Sekreterya. 

(1)  Konsey: OECD'nin en yüksek karar organı Konseydir. Baş­kanlığı örgütün genel sekreterince yürütülmektedir. Konsey toplantılarına üye ülkelerin teşkilat nezdindeki daimi temsilcilerinin yanı sıra Avrupa Birliği Komisyonu Temsilcisi de katılmaktadır.

Yılda bir kez, G-8 zirvesi öncesine denk düşecek bir tarihte, Ba­kanlar düzeyinde toplanan Konsey, üye ülkelerin Dışişleri, Ekonomi, Maliye ve Ticaret Bakanlarının ve diğer ilgili bakan ve üst düzey bü­rokratların bîr araya getirmektedir. Bu toplantılar üye ülkeleri ilgilendi­ren güncel konularda görüş alışverişinde bulunulmasına ve gerekli kararların alınmasına imkan sağlamaktadır. Konsey, hem teşkilatın genel, hem de OECD bünyesinde faaliyet gösteren komitelerin birey­sel yıllık çalışma programlarını onaylamaktadır.

(2)  İcra Komitesi: Konseyin her yıl atayacağı 14 üyeden olu­şan İcra Komitesi, Teşkilatın amaçlarının gerçekleştirilmesine yardıma olmak üzere kurulmuştur. Komite başkanı üyeler tarafından seçilmek­tedir. Gerektiğinde özel görevlerin yürütülmesi için de toplantıya çağrılabilmektedir. Komite, düzenli toplantıları haricinde, nadiren, üst düzey hükümet yetkililerinin katıldığı özel oturumlar yapabilir.

(3)  Komiteler ve Çalışma Grupları: Konsey, Teşkilatın a-maçlarını gerçekleştirmek için gerektiğinde yardımcı birimler kurabilir. Bu birimler genellikle Komite olarak adlandırılır. Komiteler özel çalış­maları yürütmek veya özel sorunlarla uğraşmak üzere Çalışma Grupla­rı kurabilirler.

Normal olarak tüm üye ülkeler Komite ve Çalışma Gruplarının üyesîdirler. Fakat, sadece bazı üye ülkelerin temsil edildiği sınırlı nite­likli olanları da vardır.

(4) Özel Çalışma Grupları: Türkiye ve Yunanistan'ın kalkınma çabalarının desteklenmesi için harekete geçirilebilecek yeterli ölçüde kamu ve özel yabancı kaynakların akışını sağlamada kullanılacak araç­ları araştırmak üzere, Temmuz 1962 tarihinde, iki çalışma grubu, ayrıca bu amaçla konsorsiyumlar kurulmuştur. Konsorsiyumlar, Türkiye ve Yunanistan'ın ekonomik kalkınmalarına kredi ve bağışlar ve başka yollarla katkıda bulunmak için üye ülkeler ve kuruluşların fiilen oluş­turdukları birimler olarak düşünülebilir.

Toplam sayısı 200'ü aşan Teşkilatın Komite ve Çalışma Grupları­nın bazıları şunlardır:

-  2 Nolu Çalışma Grubu: Türkiye'nin Uzun Dönemli Kalkınma So­runları
-  Ekonomik Politika Komitesi
-   1 Nolu Çalışma Grubu: Makro-ekonomik ve Yapısal Politika Analizi
- Ekonomiyi ve Kalkınmayı İnceleme Komitesi
-  Kalkınmaya Yardım Komitesi
-  Kalkınmaya Yardım ve Çevre Çalışma Grubu
-  İstatistiki Sorunlar Çalışma Grubu
- Ticaret Komitesi
- Ticaret Komitesi Çalışma grubu
-  İhracat Kredileri ve Kredi Garantileri Çalışma Grubu
- Ödemeler Komitesi
- Sermaye Hareketleri ve Görünmeyen İşlemler Komitesi
- Uluslararası Yatırım ve Çok Uluslu Şirketler Komitesi
-  Mali Piyasalar Komitesi
- Mali İşler Komitesi 

Tarım, balıkçılık, enerji politikası, çevre, endüstri, çelik, deniz ta­şımacılığı, eğitim, tüketici politikası, bilim ve teknoloji, enformasyon, bilgisayar ve iletişim politikası, turizm vb. alanlarda bir çok komite ve çalışma grupları da bulunmaktadır. Ayrıca, OECD, Afrika'nın Sahel bölgesinde kuraklıktan büyük zarar görmüş ülkelerin, gıda da kendine yeterlik ve çölleşmenin kontrolü stratejilerini geliştirmelerine yardım etmek amacıyla, donör ülkelerin oluşturduğu ve "Sahel Kulübü" adı verilen resmi olmayan grubu da içermektedir.

Sahel Kulübü, bu ülkelerde özel sektör incelemeleri yapmakta, yardım veren ülkelerin faaliyetlerinin eşgüdümünü sağlamakta, kıtlığın önlenmesine yönelik tedbirler geliştirmekte, ekolojik ve kırsal kalkın­ma konularında teknik yardım imkanları sunmaktadır. Kulüb'ün üyeleri arasında; Burkina Faso, Cape Verde, Çad, Gambiya, Gine-Bissau, Mali, Moritanya, Nijer ve Senegal bulunmaktadır. 

(5) Kalkınma Merkezi: 23 Ekim 1962 yılında OECD Konseyi'nin kararı ile kurulan Merkez'in amacı; OECD'ye üye ülkelerde mev­cut ekonomik kalkınma ve genel ekonomik politikaların tasarımı ve uygulanması konularındaki bilgi ve deneyimi bir arada toplama ve bun­ları ihtiyaçlarına uygun olarak kalkınmakta olan ülkelerin hizmetine sunmaktadır. Teşkilatın ayrılmaz bir parçası olmasına rağmen Kalkınma Merkezi'nin özerk bir pozisyonu vardır. Merkez'in faaliyetleri; istihdam, sanayi sektörlerinde uluslararası işbölümü, teknoloji ve endüstrileşme, sosyal kalkınma ve demografi gibi temel kalkınma sorunları ile ilgili araştırmaları içermektedir. Merkez, kalkınma sorunları ile uğraşırken OECD'nin diğer kuruluşları ve uluslararası kuruluşlar ile işbirliği yapar. Kalkınma Merkezi'ne Avustralya ve Yeni Zelanda hariç, tüm OECD üye­si ülkeler ile Güney Kore, Arjantin ve Brezilya katılmaktadır. 

OECD bünyesinde iki önemli kuruluş daha bulunmaktadır. Bun­lar; Uluslararası Enerji Ajansı (UEA) ve Nükleer Enerji Ajansıdır. (NEA). UEA 1974 yılında kurulmuştur. Ülkemiz kurucu üyesidir. Örgü­tün temel amacı petrol piyasasında yer alabilecek krizlere karşı hazır­lıklı olmak ve üye ülkeler arasındaki dayanışmayı artırarak enerji güvenliliğini sağlamaktır. UEA, üye ülkelere petrol stoku bulundurma zorunluluğu getiren bir kuruluştur. 

Ajansın Katılımcı ülkeleri: Avustralya, Avusturya, Belçika, Kana­da, Danimarka, Fransa, Almanya, Yunanistan, İrlanda, İtalya, Japon­ya, Lüksemburg, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, Portekiz, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere ve ABD. Ayrıca Avrupa Birliği de tem­sil edilmektedir.

NEA ise üye ülkelerin nükleer enerji üretimlerinin barışçı amaç­larla geliştirilmesi için faaliyet göstermekte, nükleer alanda üye ülke­lerce verilen kararların uyumlaştırılmasına çalışmaktadır.

Teşkilatın 200'ü aşkın komite ve çalışma grubu bünyesinde yılda yaklaşık 40 000 civarında hükümet temsilcisinin katıldığı toplantılar, politikaların araştırılmasının da ötesinde bunların uygulanması için gerekli ortamın yaratılmasına yöneliktir. Bu çerçevede, üye ülkelerin gerek genel, gerek belirli ekonomik alanlardaki politikalarının ortaklaşa incelenmesinin yanı sıra, hukuki bağlayıcılığı olan anlaşmalar gide­rek OECD kapsamında önem kazanmaktadır. 

d.  Faaliyetleri 

OECD'nin günümüzde çalışma yaptığı önemli alanları aşağıdaki başlıklar altında sıralamak mümkündür:

•    OECD üyesi ülkelerin ekonomik durumlarını incelemek,
•   Çevre,
•    Yaşlanan nüfusun ülke ekonomilerine ve toplumsal yapıya etkisi,
•    Rüşvet ve yolsuzluklarla mücadele,
•   İyi yönetim,
•   Elektronik ticaret,
•    Yeni iş imkanları yaratılması,
•   Düzenleyici reformlar,
•    Sürdürülebilir kalkınma,
•   Vergiler ile ilgili düzenlemeler,
•   Ticaretin liberalleşmesi. 

e. Gelişmeler 

Türkiye diğer üyeler gibi OECD'nin program, politika ve öncelik­lerinin oluşturulmasına katkıda bulunmaktadır. Teşkilatın "consensus" sistemiyle çalışması her üyenin ortak çıkarların arayışında kendi çıkar­larının da göz önünde tutulmasını sağlamasına imkan vermektedir. 

Bu doğrultuda ülkemiz ve OECD arasındaki mevcut işbirliğinin en çarpıcı örneği 1994 yılında OECD Konseyi'nin kararı ile kurulan OECD İstanbul Özel Sektörü Geliştirme Merkezidir.

Merkezde, Kafkasya, Orta Asya, Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü'ne üye ülkeler, Akdeniz, Orta Doğu ve Güney Doğu Avrupa ülkeleri özel sektör ve hükümet temsilcilerinin katıldıkları eğitim prog­ramları OECD ve TİKA işbirliğinde düzenlenmektedir. Bugüne kadar 2.500 kişi özel sektöre ilişkin yasal ve yapısal alanlarda Merkezde eği­tim almıştır. 

Merkez, OECD normlarının yukarıda sayılan bölgelerde yayılma­sına ve bölge özel sektörler arasında işbirliğinin gelişmesine katkıda bulunmaktadır. Merkezin, bölgesel anlamda, özel sektörler arasında işbirliğinin artması, Orta Asya ve Kafkasya'deki ülkelerin ekonomik ve siyasal anlamda bağımsızlıklarını güçlendiren ve dünya ekonomisiyle bütünleşmelerine sağlayan bir işlevi bulunmaktadır.

Ayrıca, 1993 yılında kurulan OECD Ankara Çok Taraflı Vergi Merkezi, piyasa ekonomisine geçiş sürecinde teknik bilgi yardımı sağ­lamak amacıyla üst düzey vergi memurlarına vergi eğitimi vermekte­dir. OECD Ankara Çok Taraflı Vergi Merkezinde bugüne kadar yaklaşık 30 değişik ülkeden 2500 civarında üst düzey vergi memuru eğitim görmüştür.