MALİYE
BAKANLIĞI
Maliye, dünya uygulamasında hazineyi de kapsayan bir
anlam taşır. Türkiye'de ise ayrı bir örgüt olarak
Maliye Bakanlığı mevcuttur. Hazineyi ayrıca
değerlendirince maliyeye bütçe yönetimi, gelir
yönetimi, kamu taşınmazlarının yönetimi, kamu
hesaplarının yönetimi gibi görevler kalır.
Vergi gelirlerinin toplanmasından sorumlu başlıca
iki kurum vardır: Gelir idaresi ve gümrük idaresi.
Gelir idaresi Türk sisteminde Maliye Bakanlığı'nın,
gümrük idaresi ise Gümrük Müsteşarlığının kapsamına
girer. Maliye Bakanlığındaki Gelirler Genel
Müdürlüğü ile Gümrük Müsteşarlığı'ndaki Gümrükler
Genel Müdürlüğü bu işlevleri görür. Dış ticaret
vergilerinin toplanması Gümrükler Genel
Müdürlüğü'nün, onun dışındaki vergilerin toplanması
ise Gelirler Genel Müdürlüğü'nün görevidir. Bu iki
idareye ek olarak vergilerin toplanmasında onlar
adına hareket eden daha pek çok kurum vardır.
Örneğin işverenler, maaş ve ücretlerin ödenmesi
sırasında gelir vergisi kesintisini (stopaj) yaparak
gelir idaresine yatırmakla yükümlüdürler. Ya da
işyerleri sattıkları malın fiyatına dahil olan
katma değer vergisini ayırarak gelir idaresine
yatırmak yükümlülüğü alandadırlar. Vergiyi ödemekle
yükümlü olana vergi yükümlüsü (vergi mükellefi),
vergiyi gelir idaresi adına yükümlüden kesip gelir
idaresine yatırmakla yükümlü olana ise vergi
sorumlusu denir.
Teorik olarak devlet gelirlerinin toplandığı ve
giderlerinin yapıldığı tek ve merkezi hazineyi ele
alacak olursak gelir idaresi, gümrük idaresi ve
gelir toplama yetkisi olan bütün idare ve kurumların
topladıkları gelirler ile devlerin iç ve dış
borçlanmasından elde edilen bütün fonlar hazine
kasalarına girer yada hazine adına bankalarda
tutulan hesaplara kaydedilir. Bu çerçevede parasal
gelirlerin toplanmasından sorumlu olan idarelerle bu
gelirleri saklayan, onları değerlendiren ve bu
gelirlere dayanarak yürütülen giderleri ve
borçlanmayı yapan hazinenin ilişkisinin çok yoğun
olması doğaldır. Gelirlerin zamanında ve yeteri
kadar toplanamamasının, bunlara dayanarak ödemeleri
gerçekleştirecek ve gelir açığı oranında borçlanmayı
yürütecek olan hazineyi düşüreceği bunalım açıktır.
Örneğin vergi ve/veya vergi cezası affının konu
olması halinde hazinenin görüşleri büyük önem
taşır. Hazinenin böyle bir gelişmeyi önceden bilip
ona göre önlem alması, örneğin borçlanmayı
artırarak vergi tahsilatı kaybını borçlanma yoluyla
kapatması ya da ödemeleri bir süre geciktirerek
nakit dengesini geçici bir süre için bu yolla
yeniden oluşturmaya çalışması gerekir. Aksi takdirde
ortaya çıkabilecek gelir azalmasını karşılamak
mümkün olamayacağı için giderlerin yapılamaması
sorunuyla karşılaşılır. Eğer giderlerin
yapılmasından da vazgeçilemeyecekse bu giderleri
yapabilmek için borçlanmanın aniden artırılması
karşısında faizlerde sıçramalar ortaya çıkması
kaçınılmaz olur.
Maliyedeki en önemli görevlerden birisi de devlet
bütçesinin hazırlanması ve uygulanmasıdır. Bu görev
bütçe idaresine aittir. Maliye Bakanlığındaki Bütçe
ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü kamu bütçesinin
hazırlanmasından sorumludur. Gelir kaynakları ve
miktarları dikkate alınarak hazırlanması gereken
bütçelerin, gerek hazırlanma gerekse uygulanma
aşamasında, hazine ve Gelirler Genel Müdürlüğü aktif
rol alır. Ayrıca bu hazırlıklar sırasında Devlet
Planlama Teşkilatı da, özellikle yatırım bütçesinin
yapılması aşamasında görev alarak, bütçe
yatırımlarının yıllık programlara uygunluğunu
gözetir. Bütçenin gelirlerinin düşük kalması ya da
hazinenin borçlanma imkânlarını aşacak şekilde
öngörülmüş giderlerin her şeyden önce hazine
yönetimini zor durumda bırakacağı açıktır. Hazine
her şeyden önce bütçenin finansmanından birinci
derecede sorumlu kurumdur. Bu nedenle bütçelerin
hazırlanması sırasında, hazine en önemli
kurumlardan biri durumundadır. Hazinenin bütçenin
hazırlanmasındaki aktif rolü, bütçenin uygulanması
sırasında da görülür. Bütçe giderlerinin temelini
oluşturan ödeneklerin kullanımının, hazinenin
gelir-gider akımlarını denkleştirme çabasına paralel
olarak yapılması zorunludur. Bu nedenle bütçenin
uygulanması bütçe idaresi kadar, hatta belki ondan
daha çok hazineyi ilgilendiren bir konudur.
Maliyedeki diğer önemli görevler şunlardır:
• Başhukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü
(devlet aleyhine açılan ya da devletin açtığı mali
davaların izlenmesiyle ilgili birim).
• Milli Emlak Genel Müdürlüğü (devlete ait taşınmaz
malların kayıtlarının tutulması, ilgili dairelere
tahsisi, onarılması, kiraya verilmesi ve
satılmasıyla görevli birim).
• Muhasebat Genel Müdürlüğü (devletin her türlü
gelir-gider kayıtlarının tutulduğu birim).
• Mali Suçlan Araştırma Daire Başkanlığı (kara para
faaliyetlerinin araştırılıp soruşturulduğu birim).
• Maliye Teftiş Kurulu (genel olarak mali konuların
denetiminden sorumlu ve yetkili birim).
• Hesap Uzmanları Kurulu
(vergi denetim birimi).
|