Bütçe Finansmanında Kullanılan Devlet İç Borçlanma Senetleri 

Hazine, Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu olmak üzere başlıca iki çeşit Devlet iç Borçlanma Senedi ihraç etmektedir. Devlet Tahvilleri 1 yıl ve daha uzun vadeli, Hazine Bonoları ise 1 yıldan kısa vadeli iç borçlanma senetleridir. Bunlar "pazarlanabilir" borçlanma araçlarıdır (DPT, 2001, s.98-100) 

İhale Sistemiyle İhraç Edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri

1- Iskontolu Senetler

İhale yolu ile ihraç edilen Devlet Tahvili ve Hazine Bonoları genelde kuponsuz senetler olup, iskontolu olarak satılmaktadır. Mayıs 1985 ve Ekim 1986 arasında 6 aylık Hazine Bonosu ve 1 yıllık Devlet Tahvili olmak üzere sadece iki çeşit senet ihale yolu ile satılmış, Kasım 1986'dan itibaren Hazine düzenli bir ihale sistemine geçmiştir. 

2- Enflasyona Endeksli Senetler

1997 yılında ihale yöntemi ile, 2 yıl vadeli ve üç ayda bir faiz ödemeli enflasyona endeksli senet ihracına başlanmıştır. Senetler 100.000 TL. nominal değerli olarak ihraç edilmekte, reel kupon faizi yöntemi ile belirlenmekte ve ihalede kabul edilen en yüksek kupon faizi, kazanan bütün tekliflere uygulanmaktadır. Ayrıca, her faiz ödeme döneminde anaparadaki artış enflasyon oranında değerlendirilerek, artış miktarı yatırımcıya Ödenmektedir. 

3- Sabit Faizli, Kuponlu Devlet Tahvilleri

Hazine, borçlanma ihtiyacını karşılarken çeşitli riskler ile karşı karşıya bulunmaktadır. Mevcut piyasa faizlerinin yüksek bulunduğu durumlarda Hazine borçlanmasının vadesini kısaltarak uzun vadeli maliyetlerinde bir düşüş gerçekleştirmeye çalışmaktadır. Faiz oranlarının düşmesinin beklendiği durumlarda uzun vadeli borçlanmak yüksek bir reel maliyet riskini beraberinde getirmektedir. Diğer taraftan borcun vadesi kısaldıkça Hazine borcunu yenileme riski ile (rollover risk) ile karşılaşmaktadır. Roll-over riskinin artması piyasanın daha fazla faiz talep etmesi şeklinde kendini göstermektedir. 

4- Değişken Faizli Devlet Tahvilleri

Hazine Müsteşarlığınca, Temmuz 1999'dan itibaren değişken faizli devlet tahvillerinin ihale yoluyla ihracına başlanmıştır. Bu enstrümanların ihracı yoluyla Hazine, iç borç stokunun ortalama vadesini uzatmayı hedeflemektedir. Hazinenin borcunun vadesini sabit getirili enstrümanlar ile uzatması durumunda söz konusu tahviller üzerindeki faiz riski yatırımcılar üzerinde kalmakta, faiz oranlarının yükseldiği, alıcıların fonlama maliyetlerinin düştüğü durumlarda alıcılar zarara uğramakta, faiz oranlarının düştüğü durumlarda alıcılar kar elde edebilmektedir. Hazine açısından ise, faiz gelişmelerine göre tam tersi bir durum söz konusudur. Anti-enflasyonist politikaların uygulandığı, faiz oranlarının düştüğü bir durumda Hazine sabit getirili ve uzun vadeli borçlandığı zaman reel maliyetlerinde bir artış söz konusu olmakta, artan enflasyon ile reel maliyetlerinde bir azalma olmaktadır. Söz konusu değişken faizli tahvil ile Hazine bir yandan faiz riskini üstlenirken, diğer yandan vade uzatımı yoluyla borcunu yenileme (roll-over) riskini azaltmayı hedeflemektedir.

Bu çerçevede 3 yıl vadeli, üç ayda bir kupon ödemeli tahviller ihraç edilmeye başlanmıştır. Söz konusu tahvillerin kupon ödemeleri üç ay vadeli Hazine Bonosu ihalelerine endekslenmektedir. 

"TAP" Sistemi ile İhraç Edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri

Ekim 1988'de Hazine, "Tapping" (Musluk Sistemi), adı altında yeni bir yöntem kullanmaya başlamıştır. Bu sistemde Hazine, yatırımcıların istedikleri zaman satın alabilecekleri uzun vadeli, değişken faizli tahvilleri Merkez Bankası'na depolamaktadır. Yatırımcılar Merkez Bankası'ndan alana kadar bu tahvillerin mülkiyeti Hazineye aittir. Merkez Bankası "Tap" satışları süresince sadece aracı ve depolayıcı görevini görmektedir. Bu tahvillere 3 ay, 6 ay veya yılda bir faiz ödenebilmekte, vadeleri ise; 1 ile 5 yıl arasında değişmektedir. Faizler genellikle geçmişte yapılan Hazine ihalelerine, dövize ya da Toptan Eşya Fiyat Endeksine endekslidir. 

Doğrudan Satış Yöntemi İle İhraç Edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri

Hazine, 1996 yılından itibaren başlıca ABD Doları ve Alman Markı olmak üzere döviz cinsinden Devlet İç Borçlanma Senetleri ihraç etmeye başlamıştır. Söz konusu senetler, genelde, ihraç edilen senedin para birimine bağlı olarak uluslararası piyasalarda geçerli olan faiz oranlarına (LIBOR, FIBOR, vs.) ilave uygulanan bir getiri (spread) ile ihraç edilmektedir.

Halka Arz Yöntemi İle İhraç Edilen Devlet İç Borçlanma Senetleri

Ağustos 1992'den itibaren 3 ay ve 6 ay vadeli Hazine Bonoları ile 1 yıl vadeli Devlet Tahvillerinin kamu bankaları, özel bankalar ve aracı kurumlar aracılığı ile halka doğrudan satışına başlanarak, hem piyasaya yeni bir enstrüman sunmak, hem de alıcı tabanını genişleterek küçük yatırımcılara da fırsat verebilmek amacıyla yeni bir borçlanma yoluna gidilmiştir. Katılım miktarını artırmak amacıyla senetlerin minimum kupür miktarı 5 ve 10 milyon TL. olarak belirlenmiştir. 1998 yılı içerisinde döviz cinsinden ve TÜFE'ye endeksli senetlerin de halka arz yoluyla satışına başlanmıştır.