Fonlar ve Fon Gelirleri

Fon, belirli bir amacı veya birbirine yakın amaçlar grubunun gerçekleştirilmesi için belirli kaynakların toplandığı ve harcandığı bütçe bağlantılı veya bütünüyle bütçe dışı kamusal nitelikli özel bir hesap veya mali bir havuzdur. Başka bir tanımla fon. bir kanunla veya kanunun verdiği yetkiye dayanarak kurulmuş bulunan, belirli bir amacı gerçekleştirilmesi için ayrılan, gerektiğinde kullanılmak üzere genel bütçe içinde veya dışında bir hesapta hazır bulundurulan parasal kaynaklardır.

Fon uygulamasına; bütçe prensiplerinin ekonomik ve mali esnekliğe imkan vermeyen bürokratik engel veya sınırlamalarından kurtulmak, uzun formalitelere gerek kalmadan ani kararlar almak gibi nedenlerle gidilmiştir. Fon uygulaması oldukça eski bir geçmişe sahip ise de. müdahaleci devlet anlayışı içinde önemli ve etkili ekonomik ve sosyal görevler yüklenen hükümetlerin bu görevlerini layıkıyla yerine getirmesinde engel teşkil eden klasik bütçe uygulaması karşısında yeni ve değişik bir anlayışla başvurdukları yeni fen uygulaması daha kısa bir maziye sahiptir. Bütçe dışı fon olarak nitelenen bu yeni fon uygulaması klasik fon düzenlemesinden bir hayli farklıdır. Ekonomik ve sosyal hayata daha yakın, hatta bu hayatın değişik seviyelerde içinde bulunan günümüz devletlerinin bu fonksiyonlarını en iyi bir şekilde yerine getirebilmeleri için bir yandan klasik bütçe sistemi ve tekniğinden uzaklaşılarak çağdaş bütçe sistem ve teknikleri (performans ve program bütçeleri, fleksibl bütçeler, telafi edici ve devrevi bütçe anlayışı) benimsenirken; bir yandan da hükümetleri daha esnek ve daha gerçekçi karar alıp uygulamaya sevk eden bütçe dışı fon uygulamalarına imkan verilmiştir. Bütçe dışı fon uygulamaları çeşitli yönlerden tenkit edilmekle beraber, gerek ülkemizde ve gerekse diğer pek çok ülkede halen önemli bir uygulama alanı bulabilmektedir

 Görüldüğü gibi fon uygulaması gönümüzde başlı başına bir kurum niteliği kazanmıştır. Yukarıda verilen açıklamalardan da anlaşılacağı gibi fon esas itibariyle bir gelir-gider hesabıdır. Dolayısıyla, bütçe dışında bir mali hesap veya bir bütçe gibi görebileceğimiz Fon' un da bir kurumsal ve idari yönü vardır. Daha açık bir deyişle, tahsis ilkesine göre teşekkül etmiş pek "Fon" hesapları ve hesapların gelir-gider cetvelleri, yani muhasebesi ile her bir fonun yönetimi yanında; bütün fonların birleştiği bir genel fonlar hesabı, muhasebesi ve yönetimi mevcuttur. Fon gelirleri belirttiğimiz fonksiyonlar çerçevesinde günümüzde önemli bir kamu geliri haline gelmişlerdir.