KİT'lerin Hukuki Yapısı

KİT'lerle ilgili çerçeve mevzuat niteliği taşıyan ve halen yürürlükte bulunan 233 sayılı Kamu İktisadi Teşebbüsleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname'de, KİT'lerle bunlara ait müessese ve bağlı ortaklıklar ile iştiraklerin tanımı yapılmış ve genel olarak hukuki statüleri belirlenmiştir.

KİT'lerin devlet teşkilatı içindeki yeri aşağıdaki şemada gösterilmiştir.

Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT): İktisadi devlet teşekküllü (İDT) ve kamu İktisadi kuruluşu (KİK) ortak adı olup;

-  Sermayesinin tamamı devlete ait olan ve Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan,

- Tüzel kişiliği haiz,

-  Sorumlulukları sermayeleri ile sınırlı bulunan,

-  Genel Muhasebe Kanunu ile Devlet İhale Kanunu'na ve Sayıştay'ın denetimine tabi olmayan,

-  iktisadi alanda ticari esaslara göre faaliyette bulunan (İDT) veya tekel niteliğindeki mal ve hizmetleri kamu yararı gözeterek üretmek ve pazarlamak üzere kurulan ve gördüğü bu kamu hizmeti dolayısıyla, ürettiği mal ve hizmetler imtiyaz sayılan(KİK),

-   233 sayılı KHK'da saklı tutulan hususlar dışında özel hukuk hükümlerine tabi olan kuruluşlardır. 

Müessese: Sermayesinin tamamı bir kamu iktisadi teşebbüsüne (İDT) veya (KİK)'e ait olan ve teşebbüs yönetim kurulunun kararı ile kurulan işletme veya işletmeler topluluğudur. Müesseseler, sorumlulukları sermayeleriyle sınırlı ve tüzel kişiliği haiz fakat Genel Muhasebe Kanunu ile Devlet ihale Kanunu'na ve Sayıştay'ın denetimine tabi olmayan; 233 sayılı KHK'de saklı tutulan hükümler dışında özel hukuk hükümlerine tabi kuruluşlardır.

İşletme: Müesseselerin ve bağlı ortaklıkların mal ve hizmet üreten fabrika ve birimleridir. 

Bağlı Ortaklık: Sermayesinin yüzde ellisinden fazlası iktisadi devlet teşekkülüne veya kamu iktisadi kuruluşuna ait olan işletme veya işletmeler topluluğundan oluşan anonim şirketlerdir.

Bağlı ortaklıklar;

- Bir müessesenin bağlı ortaklık haline getirilmesi,

- Teşebbüsün iştirakteki hissesinin % 50'nin üstüne çıkması.

- Teşebbüsün sermayesinde % 50'den fazla hisseye sahip olduğu yeni bir şirket kurması şeklinde oluşmaktadır. 

Mevcut müesseselerin veya işletmelerin bağlı ortaklık haline getirilmesi YPK; yeni bağlı ortaklık kurulması ise Bakanlar Kurulu Kararı ile olmaktadır.   Ancak, uygulamada mevzuatın gereği yerine getirilmediği için iştirakteki payı  % 50'nin üstüne çıkmış olduğu halde faaliyetini iştirak statüsünde sürdürmeye devam eden ortaklıklar da bulunmaktadır. 

İştirak: Kamu iktisadi teşebbüslerinin veya bağlı ortaklıklarının, sermayelerinin en az yüzde on beşine en çok yüzde ellisine sahip bulundukları anonim şirketlerdir, iştirakler tümüyle özel hukuk hükümlerine tabi olarak faaliyetlerini sürdürmektedirler. 

KİT'lerin Denetimi

KİT'ler halen 1982 Anayasasının 165. maddesi gereğince 1987 yılında çıkarılan 3346 sayılı "Kamu İktisadi Teşebbüsleri ile Fonların Türkiye Büyük Millet Meclisince Denetlenmesi Hakkında Kanun" çerçevesinde TBMM'ce denetlenmekte olup, bu denetim YDK tarafından 72 sayılı Başbakanlık Yüksek Denetleme Kurulu Hakkında Kanun Hükmünde Kararname uyarınca hazırlanan raporlar esas alınarak yapılmaktadır.