Maliye PolitikasInIn Tanımı ve Tarihi Gelişimi

Daha önce de belirtildiği gibi, Maliye Politikası, 1920 lerden bu yana özel bir önem kazanan ve maliye ilmi içinde hızla gelişen bir disiplin durumundadır. Bunu hazırlayan sebepler, bir yandan, kamu maliyesi değişkenlerinde zaman içinde nitelik yönünden ortaya çıkan değişmelerin devlete ekonomik  hayata  müdahale  imkanı  kazandırması;  öte yandan ekonomik, sosyal ve politik alanda oluşan yeni çerçevenin böyle bir müdahaleyi esasen gerekli kılmasıdır. Ayrıca tarihi gelişme süreci içinde ekonomi ilminde meydana gelen değişmeler, bulunan yeni teknikler ve veri temininde sağlanan kolaylıklar da ekonomik olayların doğru teşhisi ve ekonomik sapmalar konusunda bilinçli ve etkili tedbirlerin getirilmesinde geniş imkanlar ortaya koymuştur. Bu sebeple, teori ve uygulama açısından, kamu maliyesi değişkenlerinin belli bir ekonomik ve sosyal amaç için kullanılması ve bunlardan olumlu sonuç alınması büyük önem taşımaktadır. Bu ise, kamu ekonomisi değişkenlerinin mevcut ve muhtemel etki ve sonuçlarının derinlemesine incelenmesini ve uygulamacılara doğru ve açık önerilerin getirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu gerçekten hareket edilerek günümüzde bu alanda gerek makro gerekse mikro planda geniş ölçüde çalışmalar yapılmaktadır.

Sosyal olayların dinamik karakterine uygun olarak,maliye politikası için de, her zaman ve her yerde geçerli olabilecek bir tanım vermenin güçlüğü ortadadır. Esasen böyle bir tanım ile konuyu sınırlamak gerekli ve doğru da değildir. Gerçekten, koruyucu devlet fonksiyonu içindeki maliye politikası da, mali araçların mümkün olduğu kadar ekonomik hayata karışmadan yani ekonomi üzerinde tarafsız kalacak şekilde kullanılmasını ister. Buna mukabil müdahaleci devlet fonksiyonu içinde ise, mali araçların mali amaç yanında bilhassa ekonomik ve sosyal amaçlar için de kullanılmaları maliye politikasının başta gelen görevi olmaktadır. Görüldüğü gibi maliye politikası için zaman ve yer faktörünü dikkate alarak farklı zaman ve farklı yerler için değişik amaçlar belirlemek ve buna göre de değişik tanımlar vermek mümkündür. Bu konudaki daha geniş açıklamaları sonraki kesimlere bırakarak maliye politikası için bazı bilim adamlarının verdikleri tanımları ele almadan önce son derece önemli bir hususa burada yeniden işaret etmek gerekir.

Çeşitli vesilelerle belirtildiği gibi. sosyal bilimler alanında yapılan teorik ve uygulamalı çalışma ve araştırmalarda zaman ve mekan kavramlarını ve çeşitli sosyal özellikleri de ayrıca dikkate almak ihmal edilmemelidir. Denilebilir ki, sosyal bilimlerde her zaman ve her yerde geçerli olabilecek evrensel bazı kanun, teori ve prensipler ortaya koymak hemen hemen imkansızdır. Çünkü sosyal bünye son derece dinamik bir karaktere sahiptir. Buna bağlı olarak da, belli bir yerde belli bir tarihte geçerli olabilen bir tespit veya açıklama; muhtemelen başka bir tarihte aynı veya başka bir yerde geçerliliğini koruyamayacaktır. Her ne kadar sosyal olaylarda da genel bir sebep-sonuç münasebeti mevcut ise de, bu sebep-sonuç münasebetini doğru olarak tespit edip kavramak oldukça güçtür. Aynı zamanda bu sebep-sonuç münasebeti de her an değişime uğramaktadır. İşte bu sebepledir ki, bu alandaki araştırmalarda ve teorik tespit ve açıklamalarda varsayımların doğru tespiti ve sosyal bünyenin çok yönlü özelliklerinin değerlendirilmesi gerekir. 

Esasen bu sebepten son yıllarda bilhassa iktisadi kalkınma konusu ile ilgili araştırma ve teorik açıklamalarda zaman ve yer faktörleri ife diğer sosyal özellikleri de dikkate alarak konuya yaklaşmak önemli bir kabul görmüştür. Böylece mesela, doğrudan gelişmekte olan ülkelerin ortak özelliklerini ve kalkınma hareketi ve kalkınma problemlerini münhasıran ele alan araştırma ve incelemeler son yıllarda bir hayli artmıştır. Aynı şekilde hemen bütün sosyal olayların incelenmesinde, bu gelişmişlik farkını veya onunla temsil edilen çok yönlü farklı özellikleri dikkate alarak konuya yaklaşmak faydalı olmaktadır. 

Konumuz yönünden de aynı yaklaşımı benimsemenin faydalı olacağını düşünmek gerekir. Genel bir tanım olarak, "belirlenen amaçlara eldeki mali araçlarla (kamu ekonomisi değişkenleri) ulaşmayı anlatan" maliye politikası, bu amaçların neler olduğu veya neler olabileceği; belirlenen amaçlara ulaşmada kullanılabilecek mali araçların durum ve özellikleri konusunda yer ve zaman faktörleri ile ekonomik ve sosyal bünyeleri dikkate almak durumundadır. Bu konuda da bilhassa gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler ayrımı içinde meseleleri ortaya koymak ve bu meselelere çözüm önerileri getirmek son derece faydalı ve gerekli olmaktadır. Bu izahata uygun olarak kitabın sonraki bazı kısımlarında belirli bazı amaçlar ve bu amaçlara ulaşmada kullanılan araçlar konusuna genel hatları ile temas edildikten sonra ayrıca, gelişme yolunda olan ülkeler yönünden de durum tartışılmaya çalışılacaktır.

 Bu arada maliye politikasının da, sosyal bilimler içinde yer alan bir bilim dalı olması itibariyle, teorik ve uygulamalı yönlerinin bulunacağını; buna göre bir maliye politikası teorisi veya teorik maliye politikası ile bir de maliye politikası uygulaması veya tatbiki maliye politikası ayrımları içinde konuyu düşünmenin uygun olacağını ifade etmek yerinde olur. Böylece herhangi bir yerde ve herhangi bir zamanda bazı kıstaslara göre tespit edilebilecek belirli bazı amaçlara ulaşmada mali araçların nasıl kullanılabileceği veya kullanılması gerektiği konusundaki bilimsel araştırma, çalışma ve açıklamalar maliye politikasının teorik yönünü teşkil edecektir. Buna mukabil, belirli bir yerde ve belirli bir zaman veya dönemde kabul edilen amaçlar için elde mevcut mali araçların nasıl kullanıldığını ele alıp göstermek ve bu durumu aynı zamanda olması gereken yönüyle de değerlendirmeye çalışmak ise, maliye politikası uygulamasını ifade edecektir. Şimdi bazı ilim adamlarının maliye politikası ile ilgili tanımlarına geçebiliriz. 

- Paul A. SAMUELSON, "olumlu bir maliye politikası, vergilerin ve kamu harcamalarının konjonktür dalgalanmalarının azaltılmasına ve aşırı enflasyon  ve  deflasyon  durumlarından  uzak gelişen  bir tam  istihdam ekonomisinin devamına yardım edecek şekilde tespitidir¹' ifadesi ile başarılı ve gerekli bir maliye politikasının amaçlarını belirtmiştir¹. 

-  G.K.SHAW, "maliye politikası; genellikle, makro ekonomik politik maçalara ulaşmak için, devletin vergi ve harcama programlarındaki değişmelerinin uzlaştırılması olarak tanımlanmaktadır" şeklinde, her zaman ve her yerde geçerli olabilecek genel bir tanım vermektedir².

 -    Richard A. MUSGRAVE, "saf bir maliye politikası kamu harcamalarındaki değişmelerin, vergi hasılatındaki değişmelerle karşılandığı bir politikadır" şeklinde bir tanım vermektedir. Bu tanım, başlangıç yönünden faydalı olmakla beraber, alternatif politikaların tespitinde oldukça sınırlı bir değere sahiptir³.

- J.Maynard KEYNES, maliye politikasını, "gelirin daha eşit bölüşümü için iradi bir vasıta ve sermaye birikiminin ölçülü olarak büyümesini sağlayan bir istikrar faktörü" oiarak tanımlamıştır⁴. 

- Alain BARRERE ise, "devletin, kamu maliyesi aracılığıyla ekonomik gelişmeyi sağlamak; vergiler ve yatırımlar yoluyla konjonktürü düzene koymak; yükümlünün ödeme gücünü dikkate alarak vergi adaletini gerçekleştirmek şeklinde özetlenebilen mali objektiflerine ışık tutan ve onlara yön veren mali politikanın esaslarıdır" biçimindeki tanımı ile maliye politikasının bir bakıma amaçlarına işaret etmiştir⁵. 

Sevim GÖRÜN de, iktisat politikası hedeflerinin gerçekleştirilmesinde kamu ekonomisi değişkenlerini kullanmak suretiyle ekonomiye müdahalede bulunmayı, maliye politikası olarak tanımlamakta; bunun için de maliye politikası maçlarının teknik yapısı ve etkinlik şartlarının ekonomi politikası teorisi içinde incelenmesi gerektiğini belirtmektedir⁶.

Bu genel tanımlari çağdaş ekonomi ve maliye politikası amaçlarıyla geliştirdiğimizde, genel olarak üzerinde birleşilen ve günümüzde geçerli olabilen bir tanıma varılabilir. Buna göre; "devletin, sahip olduğu mali araçları; fiyat istikrarını, tam istihdamı, ekonomik büyüme ve gelişmeyi, adil bir gelir ve servet dağılımını sağlamak ve konjonktürel dalgalanmalardan arınmış istikrarlı bir ekonomik yapıyı korumak amacıyla kullanmasına" maliye politikası diyebiliriz. Bu tanım içinde yer alan amaçlardan özellikle enflasyonla mücadele bakımından maliye politikasının etkinliği ve önemi konusunun  ayrı   bir yeri  vardır.   Bu  nedenle  daha  sonraki   konularda enflasyonun   tanımı,    etkileri   ve   önlenmesi    üzerinde   geniş   şekilde durulacaktır.