PARAFİSKAL GELİRLER

Parafiskalite. Yunanca "para" ön eki ile Fransızca "fiskalite" kelimesinin birleştirilmesinden oluşturulmuş bir kavramdır. Para, "köşesinde, ötesinde, etrafında, mukabil, benzeri, hemen hemen" gibi anlamlara gelmekte; parafiskalite ise "vergi benzeri gelir" anlamına gelmektedir. Bir tanım vermek gerekirse, "parafiskalite. kamu veya yarı kamu kurumlarınca, genel bir amaca tahsis edilmek ve iştirakçilerin çıkarları doğrultusunda kullanılmak üzere ve karşılık ilkesine göre tahsil edilen, devlet bütçesi dışında ayrı bir bütçede gösterilen zorunlu ödemelerdir". 

Parafiskalite, sosyal ihtiyaçların çeşitlenmesi ve büyük miktarlara varması ile önem kazanan sosyal güvenlik hizmetlerinin ortaya çıkardığı bir olay ve bir kurumdur. Gerçekten, ekonomik faaliyetlerin yoğunlaşması ve çeşitli ekonomik kavram ve olaylar arasındaki ilişkilerin son derece karmaşık bir hal alması sürecinde mal ve hizmetlerin niteliğinde de Önemli değişiklikler meydana gelmektedir. Yukarıda da ifade edildiği gibi, beşeri ihtiyaçların temel karakteristik özelliklerine göre yapılan ikili ayrım içinde ele alınan özel ve kamusal karakterli ihtiyaçlar, toplumsal olayların dinamik gelişme sürecine bağlı olarak zaman içinde kamusal ihtiyaçlar lehine bir gelişme göstermiştir. Aynı gelişme, kamusal ihtiyaçların kendi içinde de görülmektedir. Nitekim son 40-50 yıldır açık bir şekilde müşahede edildiği üzere, kamusal ihtiyaçlar ve kamusal mallar alanında giderek tam kamusallıktan yarı kamusallık alanına doğru bir kayma söz konusudur. Günümüzde neredeyse bütün kamusal mallarda bîr yarı kamusallık veya bir karma mal özelliği görmek mümkün hale gelmiştir. İşte bu yöndeki gelişmenin ortaya çıkardığı bir olay veya kurum da parafıskalitedir. 

Günümüz toplumlarında kişilerin ekonomik, sosyal, kültürel ve siyasi faaliyetleri, artan yoğunluk içinde sürekli bir sosyal örgütlenme ve böylece çeşitli alanlarda daha güçlü ve etkili hale gelme sürecini yaşamaktadır. Bunun en belirgin şekli toplumsal olarak ve bu toplumu teşkil eden bireylerin kişisel hak ve menfaatleri.bakımından bir sosyal güvenlik örgütlenmesine gitmeleridir. Böylece, gerek bütün toplum açısından ve gerekse toplumu teşkil eden çeşitli menfaat grupları, birlikler ve tüzel kişilikler yönünden daha güvenli daha kaliteli ve daha istikrarlı bir sosyal yapı oluşturulması imkan dahiline girebilmektedir.

Bu çerçevede teşkil edilen ve toplumların gelişmesi ile güç ve etkinlik kazanan parafiskal kurumlar esas itibariyle yine kamusal hizmet gören ve devlete bu yönde yardımcı olan kurumlardır. Bu kurumların belirlenmiş çerçevede hizmet görmeleri için, devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinde olduğu gibi, karar veren ve icra eden organları yanında kamu faaliyeti sürecinde ortaya çıkan gider ve gelir akımları doğmaktadır. Böylece bu kurumlar için de bir gelir-gider akımı ve bu akımların cetvel haline getirilmiş şekli olarak bütçeleri vardır.

Parafiskal kurumların üyelerine gerekli hizmet ve yardımı yapmaları için yine üyelerinden aidat veya prim adı altında sağladıkları gelirleri vardır. Hizmet ve yardımın devamlı ve yeterli seviyede olması için, bu kurumlar üyelerinden elde ettikleri gelirleri çeşitli şekilde değerleme yoluna başvururlar. Örneğin, sahip oldukları gelirleri yatırıma kanalize edebilecekleri gibi, gayrimenkul ve menkul değerler alımına ve bunların tesis ve işletmesine de tahsis edebilirler. 

Parafiskal kurumlar ve bu kurumların gelirleri başlıca üç gruba ayrılmaktadır. Bunlar şöylece sıralanabilir: 

ea- Sosyal Parafiskal Kurumlar ve Gelirleri 

Sosyal parafiskal kurumlar; sosyal güvenliğin temini ve geliştirilmesi amacıyla kamu kurumu niteliğinde teşkil edilmiş sosyal sigorta kuruluşlarıdır. Esas itibariyle toplumun istihdam, işsizlik, sağlık ve emeklilik konularındaki ihtiyacını en geniş ve etkili bir biçimde karşılamak amacıyla kurulan bu kurumlar kalkınma süreci içinde giderek önem kazanmaktadırlar 

Sosyal parafiskal gelirler ise, sosyal parafiskal kurumların teme! fonksiyonlarını yerine getirmeleri amacıyla devlet veya işveren ile kurum üye veya mensuplarına getirilen yükümlülükler ve bunlardan tahsil edilen kesenekleri ve iştirakçilerinden aldıkları aidat ve primler buna örnek gösterilebilir. 

eb- Meslekî Parafiskal Kurumlar ve Gelirleri 

Mesleki parafiskal kurumlar; bir ülkede mesleki gelişme, dayanışma ve yardımlaşma amacıyla bir araya gelerek örgütlenen belirli meslek mensuplarının teşkil ettikleri kurumlardır. Topyekün kalkınma hareketini hızlandırma ve yönlendirmede çok önemli rol oynayan ve ciddi, sürekli ve uzun vadeli bir uzmanlık eğitimi ile edinilen doktorluk, avukatlık, mühendislik vb. mesleklerde bu mesleğin mensupları topluma daha çok yararlı olabilmek amacıyla kendi aralarında örgütlenme yoluna gitmektedirler. Mesleki parafiskal gelirler de, bu kurumların üye veya mensuplarından tahsil ettikleri aidat ve primlerdir 

ec- Ekonomik Parafiskal Kurumlar ve Gelirleri 

Ekonomik parafiskal kurumlar; ekonomik faaliyetlerin ve bu faaliyetler sonucu ortaya çıkan bazı olay, amaç, işletme ve işleyişlerin düzenlenmesi ve toplum yararına uygun hale getirilmesi için kurulmuş kurumlardır. Ekonomik ve mali amaç gözetilerek kurulan çeşitli "fon"lar bu kurumlardır. Ekonomik ve mali amaç gözetilerek kurulan çeşitli "fonlar bu kurumlara örnek olarak gösterilebilir. Ancak bunun dışında, ticaret ve sanayi hayatını, piyasaları ve işletmeleri temel bazı amaçlar için örgütlemek suretiyle teşkil edilen kurumlar da bir yönüyle mesleki bir diğer yönüyle de ekonomik parafiskal kurum olarak görülebilirler. Ekonomik parafiskal gelirler, teşkil edilen bu kurumların üyelerinden tahsil edilen aidat veya prim ile amaca uygun olarak tahsil edilen fon kesintileridir. 

Parafiskal gelirlerin başlıca özellikleri de şunlardır:

-  Parafiskal gelirler, kamu hizmeti gören teşekküllerin finansmanını sağlamak amacıyla tahsil edilirler. Bu niteliği ile bu gelirler vergilerden farklı olarak karşılıklı olma özelliğine sahiptirler.

- Parafiskal gelirlerin tahsili de vergiler gibi "zorunlu"dur.

-  Parafiskal gelirler devlet bütçesinde yer almayıp; ait olduğu kuruluşun bütçesinde muhasebeleştirilirler.