Bakanlar ve Bakanlıklar

Devletin yapmakla yükümlü olduğu temel hizmetler, her biri ayrı fonksiyon icra eden bakanlıklara bölünmüş ve her bakanlık, siyasi bir kişi olan bakanın yönetimine verilmiştir. 

Bakanlar

Her bakanlığın başında bir bakan bulunur; fakat bakanlıkları olmayan bakanlar da söz konusudur. Bunlara devlet bakanları denilmektedir. Devlet bakanları, Başbakan'a yardım etmek, onun tarafından verilecek görevleri yerine getirmek, Bakanlar Kurulu'nda koordinasyonu sağlamak, özel önem ve öncelik taşıyan konularda tecrübe ve bilgilerinden istifade edilmek amacıyla görev yapmakta­dır. Devlet bakanları, uygulamada, Başbakanlığa, "bağlı", "ilgili" ve "ilişkili" statüdeki kuruluşların siyasal yönetimi ile hükümet-parti ilişkilerinde koordi­nasyonu yürütmek gibi işlevler de yapmaktadırlar. Bakanların hem idari hem de siyasi görevleri bulunmaktadır. Bakanların başlıca görev ve yetkileri şunlardır: 

1.    Başında bulunduğu bakanlığın en üst amiri olarak, onu temsil etmek;

2.    Bakanlık hizmetlerini mevzuata, hükümetin genel siyasetine, kalkınma planlarına ve yıllık programlara uygun olarak yürütmek; bu amaçla yöneti­cilere emir ve talimat vermek, onları yönlendirmek;

3.    Bakanlığının, faaliyet alanına giren konularda diğer bakanlıklarla işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, hükümet ve yasama organı ile ilişkileri yürüt­mek;

4.    Bakanlık merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatı ile bağlı ve ilgili kuruluşların faaliyetlerini, işlemlerini ve hesaplarını denetlemek;

5.    Bakanlığının faaliyet alanına giren konularda temel politikaları üretmek ve bunları yürütmek;

6.    Bakanlığındaki personelin özlük işlerini yürütmek. 

Bakanların, siyasi, cezai ve mali sorumlulukları bulunmaktadır. Siyasi sorumlu­luk, kolektif ve bireysel olarak iki türlüdür ve Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne karşıdır. Kolektif siyasi sorumluluk, hükümetin genel siyasetinin yürütülmesi ile ilgilidir. Bakanlar Kurulu, bu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludur. Genel siyasetinden dolayı TBMM'de güvensizlik oyu alan bir hükümet düşer.

Bireysel siyasi sorumluluk ise, her bakanın, kendi yetkisi içindeki işlerle emri altındakilerin eylem ve işlemleri ile ilgilidir. Meclisin, bir bakana, görev ve yetki alanına giren hususlarla ilgili olarak güvensizlik oyu vermesi, sadece söz konusu bakanın düşmesini sağlar; Bakanlar Kurulu görevine devam edebilir. Bakanlar, görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan olarak Anayasa Mahkemesi'nde yargılanır. Bakanın Yüce Divan'a gönderilmesi, Meclis karan ile olur. Yüce Divanda yargılanması kararlaştırılan bakan, bakanlıktan düşer. Ayrıca bakanların Başbakan'a ve halka karşı da sorumlulukları bulunmaktadır. 

Bakanlık işlemleri, müsteşarın inceleme ve parafından geçtikten sonra bakanın imzasına sunulur. Müsteşar, bakan yetki vermedikçe, doğrudan doğruya hiç bir işlem yapamaz. 

Bakanlıkların bünyesinde "bağlı", "ilgili" ve "ilişkili" statüde kuruluşlar da yer almaktadır. Bağlı kuruluşlar, bakanlığın görev alanına giren bazı temel hizmet­leri yürütmek üzere, bakanlığa bağlı olarak özel kanunla kumlan, genel bütçeli veya özel bütçeli kuruluşlardır. Bağlı kuruluşların iç yapılan, bakanlıkların merkez örgütünün iç düzenine benzemektedir. Bağlı kuruluşların hiyerarşik yapılan, Genel Müdürlük, Daire Başkanlığı, Şube Müdürlüğü, Şeflik, Memur­luk, biçiminde düzenlenmektedir.

 Bağlı kuruluşların, bir bakanlıktan alınıp başka bir bakanlığa bağlanması, Baş­bakanın teklifi ve Cumhurbaşkanı'nın onayı ile olmaktadır.

 İlgili kuruluşlar, özel kanun ya da statü ile kurulan, İktisadi Devlet Teşekkülleri (İDT) ve Kamu İktisadi Kuruluşları (KİK) ile bunların müessese, ortaklık ve iştirakleri veya özel hukuki, mali ve idari statüye tabi, hizmet bakımından ye­rinden yönetim kuruluşları şeklinde düzenlenmektedir. İlgili kuruluşların, ba­kanlıkla ilişkileri bağlı kuruluşlara göre daha yumuşaktır. Bu kuruluşların Mec­lisle ilişkileri, ilgili bakan tarafından yürütülür. 

Yönetim sistemimize son zamanlarda giren Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların bir bakanlıkla irtibatı, teorik olarak "ilişkili kuruluş" kavramıyla ifade edilmesi gerekirken, bazılarının kanunlarında açıkça "ilgili" kuruluş olarak yazılması nedeniyle bir karmaşa yaşanmaktadır. 

Yönetim serbestliklerinin düzeyi bakımından söz konusu kurumların bir bakan­lıkla irtibatlarını değerlendirmek gerekirse, en yakından başlayarak "bağlı", "ilgili" ve "ilişkili" kuruluş olarak sıralamak mümkündür. 

Türk Silahlı Kuvvetleri, yönetim sistemimiz içinde özel bir yere sahiptir. Türk Silahlı Kuvvetleri, Anayasanın "İdare" başlığı altında değil, "Bakanlar Kurulu" başlığı altında düzenlenmiştir. Böyle olunca Türk Silahlı Kuvvetlerinin genel yönetimin içinde yer aldığı, fakat "klasik" bir idare olmadığı söylenebilir.

Türk Silahlı Kuvvetleriyle ilgili Anayasada şu kural ve ilkeler yer almıştır (md.117): 

1.    Başkomutanlık, Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin manevi varlığından ayrılamaz ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur.

2.    Milli güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından,-TBMM'ye karşı, Bakanlar Kurulu sorumludur.

3.    Genelkurmay Başkanı; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başko­mutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir.

4.    Genelkurmay Başkanı, Bakanlar Kurulunun teklifi üzerine, Cumhurbaşkanı'nca atanır; görev ve yetkileri kanunla düzenlenir. Genelkurmay Başkanı, bu görev ve yetkilerinden dolayı Başbakan'a karşı sorumludur.