KAMU HARCAMALARI REFORMU

Gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında, ülkemizde kamu sektörünün oldukça verimsiz işlediği ve ciddi sosyo ekonomik sorunları çözme yö­nünden yetersiz olduğu görülmektedir. Şöyle ki, Türkiye'de kamu sektö­rünün yanlış yapılanması ve kötü yönetilmesi nedenleriyle; kaynak ayı­rımında etkinliği, gelir dağılımında adaleti ve ekonomik istikran sağlama yönünden de etkin olmadığı uzun yıllardan beri gözlemlenmektedir. Bu çalışmamızda kamu sektörünün yanlış yapılanmasına ilişkin olarak dört ana konu üzerinde durulmaktadır. Bunların başında Türkiye'de ka­mu sektörünün büyüklüğünün gelişmiş Avrupa Birliği ülkelerine göre oldukça küçük olduğu gerçeği gelmektedir. Gerçekten, yoğun özelleştir­me ve serbestleştirme uygulamalarına karşın, gelişmiş ülkelerde devletin ekonomideki payı ya da konsolide bütçenin (genel ve katma bütçeler top­lamının) gayri safi milli gelire olan oranı giderek artarak, %50'lere yük­selmektedir. Ülkemizde ise, aynı oranın %20'lerde seyretmesi ayrıca pi­yasa ekonomisinin etkinliğini de azaltmaktadır. Başka bir yanlış yapı­lanma biçimi ise, din hizmetlerinin yine çağdaş dünyadaki uygulamanın aksine, konsolide bütçe gelirleriyle finanse edilmesi ile ilgili bulunmak­tadır. Ülkemizdeki bakanlık sayısının fazlalığı, kamu yönetiminin yanlış yapılanmasına neden olurken, ayrıca siyasal istikrarsızlıklara, savur­ganlıklara ve verimsizliklere de yol açmaktadır. Çalışmamızın son bölü­münde ise, kamu sektöründe etkinliği artırıcı çözüm önerileri formüle edilmektedir. 

GELİŞMİŞ ÜLKELERDE DEVLETİN EKONOMİDEKİ PAYI 

Özellikle 2nci Dünya Savaşından sonra; daha önce yapılamayan sosyal güvenlik hizmetlerinin yerine getirilmesi gereği, endüstrileşmenin öngördüğü alt yapı yatırımlarının yapılması zorunluluğu, işsizliğin an­cak büyük bir kamu sektörü ile önlenebileceğine ilişkin görüşlerin be­nimsenmesi ve diğer nedenlerle, Avrupa ülkelerinde kamu sektörü ol­dukça hızlı bir biçimde büyümeye başladı. Öte yandan, son yıllarda ya­şanan yoğun özelleştirme ve serbestleştirme uygulamalarına karşın, ka­mu sektörü ya da konsolide bütçe (genel ve katma bütçelerden oluşan) yine de büyüme trendini devam ettirmektedir. Aşağıdaki tabloda da gös­terildiği gibi, devletin ekonomideki payı ortalama olarak gelişmiş ülkeler­de %50 ye yaklaşmış bulunmaktadır. 

Yukarıdaki oranlar OECD ve AB ülkeleri ortalamaları olup, Avrupa Birliği ülkelerinde devletin ekonomideki payı daha hızlı artarak, örneğin 1999 yılında %47.5 ortalamasına ulaşmıştır (2). Sözkonusu oran İs­veç'te, %64.7; Avusturya, İtalya ve Fransa'da ise, %50'nin üstünde ger­çekleşmiştir. Kamu sektörünün gelişmiş ülkelerdeki bu önlenemeyen büyümesi sonucu olarak, gelişme trendine göre %50 dolaylarında opti­mal sayılabilecek bir büyüklüğe eriştiğini söyleyebiliriz. 

Gelişmiş ülkelerde devletin ekonomideki payının artmasına neden olan kamu harcamaları arasında en önemli payı sosyal nitelikli transfer­ler ve desteklemeler kalemleri almaktadır. Buna göre; aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi,

Harcama Kalemleri                            1960'larda          1990larda

Sosyal transferler ve desteklemeler            16 %                     22 %
Cari harcamalar                                       13                         17
Faiz ödemeleri                                         1.5                         4
Yatırım harcamaları                                    4                          3 

gelişmiş ülkelerde sosyal güvenlik hizmetlerinin finansmanı için ulusal gelirden ayrılan pay ortalama olarak %8'lere ulaşmaktadır. Bu oran ABD'de %5.2, İngiltere'de 5.9 olup; Avrupa Birliği ülkelerinde %7.9 ve Federal Almanya'da %8.3'e yükselmiştir (3).

 Gelişmiş AB ve OECD ülkelerinde kamu sektöründeki bu hızlı büyüme trendine karşılık, eski sosyalist ülkelerin de küçülme trendine gi­rerek, kamu sektörünün payının giderek azalmakta olduğunu söyleyebi­liriz. Bağımsız Devletler Topluluğu, Çin Halk Cumhuriyetleri, Macaris­tan, Romanya ve Yugoslavya'da daha çok küçük ölçekli firmalar, devlet mağazaları ve dükkanlar özelleştirilmektedir. Buna karşın, büyük ölçekli iktisadi devlet teşekküllerinin özelleştirilmesi uygulaması başlatılma­mıştır. Bu açıklamalarımıza göre, eski sosyalist ülkelerde kamu sektörünün küçülerek, gelişmiş Batı ülkelerinin eriştikleri optimal büyüklüğe ulaşmalarının uzun bir zaman alacağını söyleyebiliriz.