TÜRKİYE'DE VERGİ GELİRLERİNİN DEĞİŞMEYEN SEYRİ

Gelişmiş ülkelerde vergi ve harcama artışları birbirine eşit bir eği­limde gerçekleşirken, Türkiye'de vergi gelirleri arttırılamadığı için kamu harcamaları da reel anlamda artmamıştır. Kamu harcamalarının geliş­miş ülkeler düzeyinde yapılamaması ise, eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, toplu taşımacılık ve sosyal konut gibi temel sosyal hizmetlerin ve ekono­mik altyapı yatırımlarının yeterli düzeyde ve kalitede sunulmasını önle­miştir. Bu nedenle, ülkemiz yaşam kalitesi endekslerinde uluslararası sıralamalara göre, 1996 yılında 69 uncu sırada yer almıştır (3). Bilindi­ği gibi, yaşam kalitesini gösteren endekslerin hesaplanmasına ilişkin olarak; 65 yaş üstü nüfus oranı, yılda ölen bebek sayısı, okullaşma ve suç işleme oranı gibi sosyal hizmetlere önemli ağırlıklar verilmektedir. Öte yandan, eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, toplu taşımacılık ve sosyal konut gibi bu hizmetler ekonomide verimi de önemli ölçüde arttırdığın­dan, kamu harcamaları ya da vergi gelirlerinin ulusal gelire oranı arttık­ça, kişi başına düşen milli gelir de hızla artmaktadır.

Ne var ki, Türkiye'de vergi gelirlerinin ulusal gelire olan oranı geliş­miş ülkelerle karşılaştırılamayacak derecede düşük olup, 1975-1997 yıl­ları arasındaki trend aşağıdaki tabloda verilmiştir 

Tablodan da izlenebileceği gibi, Özalizm döneminde aşırı liberal po­litikaların uygulanmasına paralel olarak, vergi gelirleri önemli oranda düşürülmüş bulunmaktadır. Bu olumsuzluk enflasyon olgusunun gide­rek daha da yapısallaşmasına ve gelir dağılımının aşırı biçimde bozul­masına yol açmıştır. 

Gelişmiş ülkelerle ve aynı yıllarla karşılaştırıldığında, Türkiye'de vergi gelirlerinin gayrisafl milli gelire olan oranın son derece düşük ve benzer artış eğilimini yakalayamadığı görülmektedir. Öte yandan, ülke­mizdeki vergi gelirlerinin gayrisafl milli hasılaya olan en yüksek oranının bile, gelişmiş ülkelerin 1950'li yıllarındaki düzeyine bile erişemediği ve genel ortalamanın 19601ı ve 1970'li yılları ortalamasından da düşük ol­duğunu söyleyebiliriz.

Türkiye'de uzun zamandan beri uygulanan ve günümüzde de de­vam eden anlayışa göre, gelir dağılımının aşırı derecede bozulması paha­sına vergi gelirleri azaltılarak, özel sektörün yatırım yapması teşvik edil­mek istenmektedir. Ne yazık ki, özel sektörün genellikle prodüktif yatı­rımlar yerine kısa vadede kâr maksimizasyonunu sağlayacak yatırımla­ra ve savurganlığı teşvik edici alanlarda mal üretmeye yönelmesi nede­niyle, kişi başına düşen milli gelirin uzun dönemde yeterli düzeyde art­madığı görülmektedir. Öte yandan, aşağıdaki faktörler ve politikalar da Türkiye'de vergi gelirlerinin niçin artmadığını göstermektedir:

 -    Kayıtdışı kalan vergi mükellefi sayısının fazlalığı,

-    Gelir elde ettiği halde vergi dışı kalanların çoğunlukta kalması,

-    Vergi kaçakçılığının yaygınlığı,

-    Aşırı vergi teşvikleri,

-    Sermaye gelirlerinin uzun süre çok düşük oranla vergilendirilme­si ve bazı yıllar da ise hiç vergilendirilmemesi,

-    Masraf sayılan gider unsurlarının fazlalığı,

-    Sosyal güvenlik vergileri ve prim ödemelerinin toplanmaması,

- Vergi mükelleflerinin ancak %2-3 ünün kontrol edilmesi ve

-  Otokontrolü sağlayan mekanizmaların yokluğu

gibi çok sayıda olumsuz faktörler nedeniyle, vergi gelirleri çok düşük dü­zeyde toplanabilmektedir.