Kentleşme Nedenleri 

Kentleşme sürecine ilişkin açıklamalardan da anlaşılacağı gi­bi, kentleşmeye yol açan nedenler, kırsal kesimde ortaya çıkan fazla nüfusu buralardan iten etkenlerin yanısıra bu fazla nüfusu kentlere çeken etkenler olmaktadır. Diğer bir anlatım ile kentleşme olgusu itici ve çekici etkenler kapsamında gerçekleşmektedir. Ayrıca bu iki etken grubunun etkinliğini arttırıcı rol oynayan iletici etkenlerde bulunmaktadır. 

İtici etmenler, kırsal nüfusu yerleşim yerinden iten ve tarım kesiminin içinde bulunduğu olumsuz koşullardan kaynaklanan et­menlerdir. İtici etmenler kapsamında, nüfusu kırdan iten nedenler şöyle sıralanabilir. 

-Nüfus baskısı;

-Toprak yetersizliği ve dağılımın kötülüğü;

-Gizli işsizlik;

-Eksik istihdam;

-Düşük verimlilik;

-Tarımda makinalaşma;

-Mevsim dışı ekonomik etkinlik yetersizliği;

-Doğal afetler;

-Eğitim ile artan hareketlilik;

-Tarımsal politikalar;

-Tarım arazisinin özellikleri, iklim koşulları ve erozyon.

Çekici etmenler kapsamında kırsal nüfus fazlasını kente yö­nelten tüm nedenler yer almaktadır. Bu nedenlerden başlıcaları şun­lardır: 

-Köy ile kent arasındaki gelir farklılığı; -Daha iyi ve ileri eğitim olanağı; -Kentin cazibesi; -İş bulabilme ümidi; -Daha ileri hayat standardı; -Çağdaş sağlık hizmetleri; -Ulaşım olanakları.

İletici etmenler ise, itici ve çekici etmenlerin etkinliğini arttı­rıcı bir işlev görmektedirler. Bu etmenler işlevlerini yerine getirirken diğer iki etmenin işleyişine bağlı kalmaktadır. Bu etmenler içinde kır ve kent arasındaki iletişime olanak sağlayan ulaşım ve haberleşme­deki gelişmeler sayılabilir. 

Yukarıda kentleşme nedenleri itme-çekme gibi dar bir bakış açısı ile ele alınmıştır. Kentleşme süreci farklı bir bakış açısıyla ele alındığında bu sürecin ekonomik, teknolojik, siyasal ve sosyo-psikolojik etmenler altında oluştuğu görülmektedir(17). Kuşkusuz bu dört etmen kümesi, kentleşme sürecinde birbirleriyle etkileşim ve bir bütünlük içinde rol oynamaktadır. (Kentleşme Sorunları) 

Kentleşmenin Ekonomik Nedenleri 

Ekonomik nedenler, itici etmenler (olumsuz göç nedenleri) ve çekici etmenler (olumlu göç nedenleri) olarak ikiye ayrılabilir. 

İtici Etmenler, (olumsuz göç nedenleri) köylü nüfusu yerle­şim yerinden iten, tarım kesiminin içinde bulunduğu koşullardan kaynaklanan nedenlerdir. Kırsal kesimden kentlere bir nüfus hare­ketinin başlaması tarımda ürün fazlasının elde edilmesine bağlıdır. Bu ise, tarımda daha çok sermaye, daha üstün teknoloji ve girişim gücü ile üretimde bulunulmasını gerektirir. Nitekim tarımda makina kullanımı, girdi oranındaki artış tarımda gereksinim duyulan insan gücü miktarını azaltmaktadır. Diğer yandan azgelişmiş ülkelerde, tanmda makinalaşmaya rağmen, tarımın verimliliği ve kişi başına gelir, köylüyü köyde tutma düzeyinden düşüktür. Gelir yetersizliği­nin yanısıra, mülkiyetin dengesiz dağılımı, toprakların parçalanması, erozyon itici etmenleri güçlendiren nedenlerdir. 

Çekici Etmenler; kırsal kesimde yeterli gelir elde edemeyen ve gelecek için güvence bulamayan nüfusu kentlere çeken nedenler­dir. Sanayileşmekte olan toplumlarda, kentler kırsal yerlere oranla daha fazla iş imkanı ve gelir sağlamaktadır. Bu ise kent hizmetlerine olan istemi arttırır.

Kentleri çekici kılan ekonomik üstünlükler şu beş nokta da toplanabilir 

a)  Uzmanlaşma (İçsel Biriktirimler): Üretim maliyetinde düşme ve gelirde artışa yol açar.

b)  Dışsal Biriktirimler (tasarruflar): Tamamlayıcılık ilişkisi içinde olan işletmelerin birbirlerinden sağladıkları yararlardır. Bu yararlar kentin büyüklüğü ile doğru orantılıdır.

c)   Kentleşme Biriktirimleri: Farklı ekonomik etkinlikleri gerçekleştiren birimlerin belirli bir mekanda bir arada olma nedeniy­le sağladıkları yararlardır. Bu yararlar arasında alt yapının gelişme­si, çeşitli yardımcı hizmetler, araştırma ve eğitim kolaylıkları sayı­labilir.

d)  Üretim faktörlerini kolayca bulabilme olanağı: Kentler çok sayıda nitelikli insangücünün bulunabildiği yerlerdir. Kişi başı­na gelir, kırsal kesime oranla yüksektir. Bankacılık hizmetleri ve girişim gücü yönünden de kentler belirli üstünlükler sunmaktadır.

e)  Sosyal olanaklar: Kentte yaşayanlar, kırsal kesimde bul­maları güç olan mal ve hizmetlerden daha kolayca yararlanma ola­nağına sahiptir. 

Teknolojik Nedenler 

Kentleşmeyi sağlayan ekonomik nedenlerle birlikte kentleş­menin hızlanmasında rol oynayan temel nedenlerden bazıları tekno­lojiktir. Artan ürünün kolay ve ucuz taşınmasını sağlayan teknolojik gelişmeler, kentleşmenin hızlanmasında önemli bir role sahiptir. 

XVII. yy da buhar gücüyle çalışan makinaların bulunması ve sanayide kullanılması, çeşitli üretim etkinliklerinin, yönetim ve da­ğıtım etkinliklerinin belirli bir alanda toplanmasına yol açmıştır. Elektrik enerjisi ise, sanayinin ve nüfusun belirli mekanlarda toplanmasını sağlamanın yanısıra, nüfusun kent merkezinden çevreye yayılmasında etkili olmuştur. Ana kentleşme ve banliyöleşme (yöre kentleşme) otomobil çağının ürünüdürler. 

Siyasal Nedenler 

Bir çok ülkede yönetim yapısının özellikleri, çeşitli düzeylerde verilen siyasal kararlar, hukuki yapı ve uluslararası ilişkiler kent­leşme üzerinde etkili olan faktörlerdir. Örneğin İngiltere'de 1946 yılında çıkarılan Yeni Kentler yasası bu ülkedeki kentleşme üzerinde etkili olmuştur. 

Seyahat ve ticarete ilişkin yasalar kentleşme üzerinde etkili olabilir. Ayrıca toprak mülkiyetine ilişkin hukuk kuralları ve buna ilişkin politika uygulamaları kuşkusuz kentleşme hareketini etkile­yici unsurlardır. (Çevre Kentleşme) 

Sosyo-Psikolojik Nedenler 

Kentleşmenin sosyo-psikolojik nedenleri, kır ve kent arasında var olan yaşam düzeyi ve biçimi farklılıkları sonucu, kentleri çekici kılan nedenlerdir. Kentlerin sahip bulunduğu toplumsal, kültürel olanaklar ve hizmetler kırsal kesim için çekicidir. Kentlerin sağladığı eğitim, sağlık v.b. olanaklar yanında geniş bir kümeye mensup olma duygusu, kentli olmanın gururu v.b. etmenler bunlardan bazılarıdır.