Kentleşme Politikaları 

Dengeli ve dengesiz kentleşme süreçlerine ilişkin açıklamalar­dan da anlaşılacağı gibi, kentleşme, ekonomik kalkınma ve toplum­sal gelişme arasında yakın ilişkiler bulunmaktadır. Dengeli kalkınma sürecinde kentleşme, sanayileşme ile koşut gerçekleşirken ekonomik kalkınmayı hızlandırıcı bir işlev görmektedir. Ayrıca bu tür bir sü­reçte kentleşme toplumsal değişme ve gelişmenin bağımsız bir de­ğişkeni haline gelmektedir. Dengesiz kentleşme sürecinde ise, kent­leşmenin olumsuz etkilerinin ağır basması söz konusu olabilmekte­dir. Böylece de bu süreci yaşayan ülkelerde kentleşmeden kaynakla­nan ekonomik, toplumsal ve siyasal sorunlar ortaya çıkabilmektedir. Bu sorunlara çözüm yolu bulunabilmesi ise ülkenin kentleşme süre­cini olumlu yönde değiştirmeyi amaçlayan politikaların uygulanması ile olanaklı olabilmektedir. 

Kentleşme politikası "köylerden kentlere olan nüfus akınları­nın hızını, biçimini, coğrafi dağılışını, ülkenin kalkınmasına yardım edecek biçimde etkileyen eşgüdümlü politikaların tümüdür". Bu kapsamdaki bir kentleşme politikası tüm diğer sektörel politikalarla ilişkili bulunmaktadır. Özellikle de bu politikalardan nüfusa, kırsal kesime ve kentsel toprak kullanımına ilişkin politikalar önem ka­zanmaktadır. Makro ölçekte kentleşmeye yönelik politikalar beş grupta toplanabilir. Bunlar; 

a.  Serbest piyasa düşüncesine dayalı politika;

b.  Kırsal nüfusu kırda tutmaya yönelik politika;

c. Yaygınlaştırma politikası;

d. Metropol yaratma politikası: yoğun kentleşme;

e.  Orta yol politikası: merkeziyetçi yaygınlaştırma politikala­rıdır. 

Serbest Piyasa Düşüncesine Dayalı Politika 

Bazı ülkeler, kentleşmenin hızını ve biçimini arz ve talep ya­salarının etkilerine açık tutmak eğilimindedirler. Nitekim böyle bir uygulamada temel görüş olarak kentleşmenin hızını ve biçimini etki­lemenin güç ve maliyetli olduğu savunulmakta ve kentleşme süreci­ne müdahale edilmemesi öne sürülmektedir. (Çevre ve Kentleşme) 

Günümüzde, birçok toplumsal ve ekonomik politikalar ala­nında olduğu gibi, kentleşme konusunda da "bırakınız yapsınlar" felsefesi artık geçerli değildir. Nitekim kamu otoriteleri kentleşme sürecine çeşitli araçlarla müdahale ederek, sürecin ekonomik yarar­larını arttırma ve toplumsal sakıncalarını giderme yollarım aramak­tadırlar. 

Nüfusu Kırda Tutmaya Yönelik Politika 

Bazı ülkeler kentleşme hızını kesmeyi ve kentlere akın eden nüfusun bir kısmını köylere geri çevirmeyi denemişlerse de bu çaba­lar başarısız olmuştur. Bunun yerine köy kalkınması toprak ve tarım reformu gibi önlemlerle köylünün köyde kalmasına çalışan ülkelerde bulunmaktadır.

Toprak ve tarım reformu, geniş anlamda toprak ile onu işle­yenler arasındaki tüm ilişkileri iyileştirmek amacıyla devletçe alınan her türlü önlem ve yapılan uygulamalardır(26). Bu önlem ve uygu­lamalar, köylerde yaşayanların sosyo-ekonomik değişimler yolu ile refah düzeylerinin arttırılmasını kapsamaktadır. Bu nedenle, kırsal nüfusun belirli bir tarım alanının sahibi yapılarak yaşam güvencele­rinin sağlanmasının yanısıra, bu kesimin konut, sağlık, eğitim, ula­şım, v.b. gereksinmelerinin uygun bir düzeyde karşılanması önem kazanmaktadır. 

Kırsal nüfusun kentlere göçünün durdurulabilmesi için, tarı­ma dayalı sanayilerin gelişmesinin teşvik edilmesi, emek yoğun sa­nayilerin kırsal kesimde kurulmasının teşvik edilmesi gerekmektedir(27). Ayrıca kırsal kesimde el sanatlarının geliştirilmesiyle gelir getirici projelerin desteklenmesi yoluna gidilebilir. Böylece kırsal kesimde tarım dışındaki alanlarda da iş bulabilen fazla nüfus için kırın iticiliği azalacağından kente yöneliş azalabilecektir. 

Yaygınlaştırma Politikası 

Bu politika, nüfusun bir veya bir kaç büyük kentte yağılması yerine bütün yurt düzeyine dağılmasını ve yerleşme yapısına dengeli bir biçim vermeyi amaçlayan bir politikadır. Bu politika ile ekono­mik ve insan kaynaklarının bütün coğrafi bölgelere dağılmasına çalışılmaktadır. Köy, kasaba ve küçük kentlerin sanayileştirilmesi; büyük metropollerin yeni sanayilere kapatılması, hatta bazılarının buralardan uzaklaştırılması bu politika uygulamasının örneklerin­dendir. Hindistan, İngiltere, Fransa, Rusya ve Çin bu yönde kent­leşme politikaları uygulamışlardır. 

Kentlerin, büyümesinin yarattığı yaşam zorluklarının azaltıl­ması ve hizmet maliyetlerini düşürmek amacıyla "Bahçe Kentler" düşüncesi öne sürülmüştür. Ebenezer Howard'ın bahçe kentler düşüncesi İkinci Dünya Savaşı sonrasında İngiltere'de "Yeni Kent" adıyla uygulamaya konulmuştur. 1940 1ı yıllarda nüfusu 10 milyonu bulan Londra'ya olan göçü önlemeyi amaçlayan ve sayıları 10'u bulan yeni kentler Londra'nın civarında kurulmuştur. Bugün sayıları 40'a yaklaşan ve çoğunda nüfusun 100 bin kişiyi aşmadığı (orta­lama 40-50 bin kişilik) kentlerde; kentlerin teknik ve ekonomik ola­nakları ile kırın huzuru, sessizliği, yeşilliği, v.b. olanakları biraraya getirilmiştir. Günümüzde ayrıca "genişletilmiş kentler" (expended towns) uygulamasına da geçilmiştir. Bu uygulama ile büyük kentler çevresindeki köy veya küçük yerleşme merkezleri geliştirilerek, bü­yük kentlere nüfus akımının durdurulması amaçlanmaktadır. Yeni kentlere benzer bir diğer uygulama ise "uydu kent" veya "yatakhane kenflerdir. Bu kentlerde yaşayanlar, çalışma ve alışveriş etkinlikleri için ana kente bağımlıdırlar. Yatakhane (uydu) kent ise oturma iş­levi için kullanılmaktadır. (Kentleşme ve Sorunları)

Metropol Yaratma Politikası 

Bu politika da, yaygınlaştırma politikasının tersine, kentleşme büyük kentlere yöneltilerek büyük metropoller yaratılması amaç­lanmaktadır. Nitekim böyle bir politikanın uygulandığı azgelişmiş ülkelerde, kentleşme süreci birkaç büyük kentin ülkenin tüm kaynak­larını ve nüfusun büyük bur kısmını bünyesinde toplamasına yol açmaktadır. Tek Büyük Kent Yasası na uygun olarak oluşan bu kentleşme biçimi, kalkınmanın ilk aşamasında (kalkış aşamasında) bazı ekonomik üstünlükler sağlamakla birlikte, daha sonraki aşama­larda bölgesel dengesizlikleri arttırabilmekle ve toplumsal sorunlar yaratabilmektedir. 

Orta Yol Politikası (Merkeziyetçi Yaygınlaştırma) Türkiye’de Kentleşme 

Son yıllarda bazı ülkelerde, kentleşme sürecinde yaygınlaş­tırma ve merkezileştirme (metropolitenleşme) arasında üçüncü bir yol izlenmektedir. Orta yol politikası ile, bir yandan ekonomik ras­yonellik sağlanmaya çalışılırken, diğer yandan toplumsal adalet ilkeleri yerine getirilmeye çalışılmaktadır. Bu bağlamda da, yaygın­laştırma gereği benimsenmekle birlikte, kalkınma için büyük kentle­rin varlığı da zorunlu kabul edilmektedir. Böylece de ekonomik et­kinliklerin ve nüfusun, en büyük kent dışındaki bazı kent merkezle­rinde yoğunlaştırılmasına çalışılmaktadır. Lloyd Rodvvin'in " Mer­keziyetçi Yaygınlaştırma" adını verdiği politika; ekonomik ve top­lumsal kalkınmada kentleşmeden yararlanmayı olanaklı kılacak çekim veya büyüme merkezleri düşüncesiyle benzer bir düşünceyi taşımaktadır. 

Herhangi bir ülkede uygulanacak kentleşme politikasının hangisi olacağı kuşkusuz o ülkenin kendi özel koşullarına bağlıdır. Nitekim bu konuda her ülke için ve her zaman geçerli reçeteler sun­mak olanağı yoktur. Ancak az gelişmiş ülkelerde; tüketime dayalı kentleşmenin yarattığı dev kentlerin yerleşme yapısında çarpık ve dengesiz bir biçim verdiği söylenebilir. Nitekim bu ülkeler için, çe­şitli büyüklüklerde kentlerden oluşan ve ülkenin tüm üretim güçle­rini harekete geçirebilecek dengeli kentsel kademelemeyi yaratabile­cek bir kentleşme politikasının gereksinmeleri daha iyi karşılayan ve uygun bir politika olacağı söylenebilir.