Kart Çeşitleri, Kredi Kartı Çeşitleri 

Çalışmamızın bu bölümünde kavram kargaşasına yer vermemek amacıyla çeşitli kart türleri hakkında kısa açıklamalara yer verilecektir. Başlangıçta şunu da belirtelim ki, bu çalışmada özel olarak belirtilmedikçe "kart" deyimi ile ödeme yapmak amacıyla kullanılan tüm plastik kartlar için kullanılmaktadır. 

Mal ve hizmet alımı amacıyla kullanılan kartlar çok değişik isimlerle anılmaktadır. Plastik kart, plastik para, ödeme kartı, banka kartı, kredi kartı, debit kart, ATM kartı, çek kartı, ortak kart, mağaza kartı, akıllı kart, chip kart, affınity kart, harcama kartı, sanal kart ve gold kart bu deyimlerin en önde gelenleridir.

Ödeme kartlarının en önemli ortak özellikleri mal ve hizmet satın alma amacıyla kullanılmaları ve plastik hammaddesinden imal edilmeleridir. Aşağıda başlıca kart türleri kavramsal boyutta ele alınarak açıklanmıştır. 

Plastik Kart / Plastik Para 

Günümüzde paranın tedavül hızı ve kötü kullanımından dolayı kirlenmesi, eskimesi ve değer kaybetmesi nedeniyle plastik hammaddesinden yapılan kartlar ödeme aracı olarak kullanılmaktadır. Mal ve hizmet satın almak amacıyla kullanılan, bir banka ya da başka bir kuruluş tarafından kişilere verilen ve plastikten yapılan bu kartlar gelişmiş ülkelerde plastik para ya da plastik kart olarak isimlendirilmektedir. Bu kartların arka yüzünde genellikle çeşitli bilgilerin korunduğu manyetik bant bulunmaktadır. 

Plastik para deyimi yanlış bir kullanım şeklidir. Rredi kartları bankaya paranın geri ödenmesine kadar geçen süre içerisinde kart hamiline bir kredi limiti tanımaktadır. Yine aynı şekilde ATM'ler plastik kartın manyetik alanından gelen düzenli sinyallerle resmi banka mevduatını nakde çevirmektedirler. Plastik kendi başına bir değer ifade etmemekte ancak gördüğü işlev oldukça önem taşımaktadır.

Ödeme yapma amacıyla kullanılan kartlarda dikkati çeken ilk konu bunların plastikten üretilmiş olmalarıdır. Ancak bu özellik plastiğin çevreye yaptığı olumsuz etki nedeniyle yakın gelecekte değişebilecektir. Gelecekte bu kartların metal gibi diğer materyallerden ya da plastiğe göre daha çevreci bir özelliği olan bir maddeden yapılabilecektir. Nitekim A.B.D.'de mısır unu kullanılarak bir kredi kartı üretimi için test çalışmalarının devam ettiği basında son zamanlarda yer almıştır. 

Ödeme Kartı / Harcama Kartı 

Tüm ödemelerde kullanılabilen kartlara ödeme kartı (payment card) ya da harcama kartı (charge card) adı verilmektedir. 

Harcama ya da ödeme kartı ifadesi Amex ya da Diners Club ve gold kart olarak bilinen Visa ile Mastercard'm belli versiyonları gibi özel tipteki kartlar için kullanılmaktadır. Kullanıldıkları yer nedeniyle bu kartlar tatil ve eğlence kartları "T&E Cards" (Travel and Entertaintment) olarak anılmaktadır. Bu kartlar, kart hamiline diğer kredi kartları gibi mal ve hizmet satın alma imkanı verirken kredi kartlarından bir yönden farklılık gösterir. O da aylık ekstre borcunun tamamının ödenmesi zorunluluğudur. Yani bu kartlarda kredi ve taksit imkanı bulunmamaktadır. 

Kredi Kartı Nedir 

Çalışmanın asıl konusunu oluşturması nedeniyle bu bölümde kredi kartı kavramı ayrıntılı şekilde ele alınacaktır. 

Mülkiyeti bir banka ya da fmansal bir kuruma ait olmak üzere bankanın müşterilerine belirli bir kredi limiti dahilinde yurtiçi ve yurtdışı üye işyerlerinden mal ve hizmet satın alma ile nakit ödeme birimleri veya otomatik para ödeme makinelerinden nakit çekimlerde kullanılması için verilen kart, kredi kartı olarak adlandırılmaktadır.

Kredi kartı tüketici işlemlerinde önde gelen bir araç olmakta ve günümüzde borç ödemelerinde çekin yerini almaktadır. Kredi kartı ilk kez A.B.D.'de ortaya çıkmış ve diğer gelişmiş ülkelerde yaygınlaşmıştır. Kredi kartının en basit özelliği mal alımında kredi imkanı sunmasıdır. Yani, kart hamili kredi kartını veren kurum ile arasında yaptığı anlaşma çerçevesinde kendisine tanınan limite kadar alışverişini nakit ödemeksizin kredili olarak yapmaktadır. 

Kredi kartı, kart sahibine peşin para ödemeden bir mal satmayı veya bir hizmetten yararlanmayı sağlayan bir belge olarak tanımlanabilir. Kart sahibinin adını, imzasını, kart numarasını taşır. Ayrıca geçerlilik süresi de üzerinde belirtilmiştir. Kredi kartı belirli yerlerde alıcının kredi belgesi yerine geçen, ona peşin parasız ticaret sağlayan bir araçtır. 

Kredi kartı sistemi, ticari işletmelerle önceden yapılan anlaşmalara istinaden kart hamilinin ödemelerini bu kart vasıtasıyla yapması ve başka bir şart aranmaksızın üye işyeri tarafından kabul edilmesi esası üzerine kurulmuştur. Buna göre, kredi kartını çıkaran kurum, bir yandan kart sahibi olmak isteyen kişiler, bir yandan da mal veya hizmet sunan ticari işletmelerle üyelik sözleşmesi imzalamak suretiyle sistemi organize etmektedir. Kartı çıkaran kurum, bir banka veya finans kurumu olabileceği gibi sistemi organize etmek amacıyla kurulmuş bir kredi kartı şirketi de olabilir. Bu kuruluşlardan kredi kartı alan kişiler, anlaşmalı işyerlerinde yaptıkları alışveriş ve harcamalarda nakit ödemek yerine, kredi kartını ibraz edebilmekte ve hiçbir ödeme yapmaksızın sadece bir imza karşılığında harcama yapabilmektedirler. Müşterinin kart kullanması, alışveriş tutarına herhangi bir ilave (komisyon, fark vs.) yapılmasına neden olmaz; nakit ödenmiş olsaydı ne kadar ödenmesi gerekli ise, kredi kartıyla yapılan ödemelerde de aynı tutar ödenir. İşyeri, kart hamiline sunduğu mal veya hizmetin bedelini, anlaşmalı olduğu kredi kartı kurumundan tahsil eder. Kart hamili ise, kredi kartı kullanarak yaptığı harcama tutarlarını, her ay sonunda gönderilen hesap cetvelinde yazılı tarihte kendisine kartı veren bankaya öder. Müşteri bu ödemeyi yaparken kural olarak alışveriş tutarı ne ise onu öder. Ancak, taksitli ödeme yapılması veya nakit çekilmesi halinde banka tarafından tespit edilmiş oranda faizi öder.  

Kredi kartları hem mal ve hizmet ödemeleri hem de kart hamiline kredi olanağı sağlayarak çifte hizmet sunmaktadır. Kredi kartları nakit, çek ve diğer ödeme kartları için bir alternatif olduğu gibi, kartı kabul eden işyeri ve kart hamiline bir hizmet sunar. Kart sahipleri için kredi kartı ile diğer ödeme araçları arasındaki tercih; rahatlık, çek garanti limiti, önemli tutarda nakit paranın taşınmasından kaçınma, belirli dönem faizsiz kredi imkanı ve genişletilmiş kredi olanaklarına giriş gibi faktörlere bağlıdır. Kredi kartları aynı zamanda rahat alışveriş yapma ve deniz aşırı ülkelerde nakit çekme olanağı sağlamaktadır.  

Kredi kartları başlıca üç ana fonksiyona sahiptir. Bunlar; 

.   Mal ve hizmetler için ödeme aracı,

.   Nakit temin etme aracı,

.   Devamlı nitelikli bir kredi kaynağı işlevleridir. 

Uluslararası kart kuruluşlarının verdiği yetkiye dayanılarak çıkarılan kredi kartlan ile dünyanın her yerinde alışveriş yapmak ve gerek banka şubeleri gerekse ATM'lerden nakit çekmek mümkün bulunmaktadır. Dünya çapında başlıca kredi kartı markalan Visa, MasterCard, Amex, JCB ve Diners Club'tır. 

Kredi kartlan, bu kartların kullanım yerlerine göre yurtiçi kredi kartları (domestic card) ve uluslararası kredi kartlan şeklinde ikiye ayrılır. Kart sahibinin gelir seviyesine göre ise kartlar klasik kart ve gold kart olarak sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmada temel belirleyici etken kart hamiline verilecek kredi limiti olmaktadır. Genelde 5000 USD ve üzerindeki limitler için gold kart verilmektedir.

Kredi kartı sisteminin işleyişi, kart çıkarma süreci ve kredi kartlarının faydaları konularına izleyen bölümlerde değinilecektir.

Debit Kart / ATM Kartı / Banka Kartı / EFTPOS 

Kart sektöründe debit kart, ATM kartı ve banka kartı deyimleri aynı anlamları ifade etmektedir. Bu kartlara banka kartı demek daha doğrudur. Bu kartların temel özelliği kart sahibine bir kredi olanağı tanımaması ve kişinin hesabına ulaşarak hesap bakiyesindeki tutar kadar nakit çekilmesine imkan vermesidir. 

Satış noktalarında elektronik fon transferi (EFTPOS) birkaç yıldan beri ortaya çıkmıştır. Bu sistem şube müşterilerine banka duvar deliklerinden nakit veren ATM makineleri ile aynı işlevi görmektedir. Duvarlardaki orijinal deliklerin çoğu bağlantılı bulunmamakta ve müşteriye tanınan belirli günlük para çekme limitiyle sınırlı olarak nakit çekimine izin verilmektedir. Bu sistemde kart limitinin aşılmasına sistem izin vermemektedir. 

Debit Cart Nedir 

Banka kartı ya da debit kartlar ATM'lerde bir şifre ile kullanılabilirler. Bankalar müşterilerine kart verirken ayrıca kartla ilgili bir şifreyi de kart hamiline vermektedirler. Ayrıca bugün birçok POS makinesinde alışveriş yapmak amacıyla yine şifre kullanılarak para çekme imkanı bulunmaktadır. Mal ve hizmet alışverişi gerçekleştiği andan itibaren elektronik ortamda para kart hamilinin hesabından alınarak işyerinin hesabına gün sonunda aktarılmaktadır. 

Kart hamilleri yönünden bakıldığında banka kartlarının en dezavantajlı yönü paranın kişinin hesabından derhal alınmasıdır. Aylık olarak hesabın kümülatif olarak ödendiği, kısa bir süre için dahi olsa kredi imkanı sunan kredi kartı ya da harcama kartlarındaki gibi bu kartlarda hiçbir şekilde kredi söz konusu değildir. Bu durum kart hamilinin gelecek ay alacağı maaşı şimdiden harcamak yerine halihazırda mevcut parasını kullanması anlamına gelmektedir. Söz konusu bu durum bu tür kartların gelişmesinde ana etken olabilecektir. Diğer taraftan bu kartlar kart sahibinin finansman durumunu kontrol etmesine olanak tanımaktadır. 

Dünyada en yaygın banka kartları Visa Electron ile MasterCard kurumuna ait Maestro'dur. Ülkemizde yalnızca yurtiçinde kullanılabilen kredi kartı ihraç eden bankaların tamamına yakın kısmı yerel debit kart çıkarmakta olup, bunlar; Bankomat, Telecard, Bankamatik, ES24 gibi adlarla anılmaktadır. 

Çek Kartı / Eurocheque Kart / Garantili Çek Kartı 

Bankaların daha çok kurumsal bankacılık işlemleri yapan ve ticari hesabı bulunan müşterilerine verdikleri çek kartları, bu kartın hamillerinin keşide etmiş oldukları çeklerle ilgili olarak belirli tutarda ödeme garantisi verilen kartlardır. 

Garantili çek kartı ise, bazı mevduat sahiplerine verilmekte olup, belirli tutara kadar kurumun ödeme garantisi bulunmaktadır. 

Eurocheque kartlar bir çeşit çek kart niteliğinde olup, özellikle Avrupa ve Batı Akdeniz ülkelerinde kullanılmaktadır. Bu kart ile kart sahipleri sisteme dahil bulunan ülkelerde gerek banka şubeleri gerekse ATM'lerden nakit para çekebilmektedirler. 

Co-Branded Card / Ortak Kart / Affinity Card / Mağaza Kartı 

Co-branding, bir banka ile ticari bir şirketin bir araya gelerek, tek başlarına veremeyecekleri bir hizmeti kart sahiplerine sunmalarıdır. Bu şirketin ya bir çok işyeri (şubesi-mağazası) ve/veya çok bilinen bir ismi olması co-branding'in başanlı olması için çok önemlidir. Dünyada GM (General Motors) MasterCard ile başlayan bu uygulama her geçen gün hızla yaygmlaşmakta,banka ve tüketicilere ek yararlar sağlamaktadır. Co-branding'in başanlı olması için diğer önemli bir nokta, kart hamiline somut bir yarar sunulmasının gerekliliğidir. Aksi takdirde programlar uzun soluklu olamamaktadır. 

Ortak kartlar, kredi kartı ile aynı özelliklere sahip olup, yalnızca kart yüzeyinde banka ile diğer kuruluşun logo ya da isimleri birlikte bulunmaktadır. Bazı durumlarda banka ismi kartta bulunmadan yalnızca şirket ismi ya da logosu da bulunabilmektedir. Banka sadece kartın mülkiyetine sahip olmakta ve kart hizmetlerini vermektedir. Bu karta sahip olan kişi ilgili şirket ile banka arasında yapılan anlaşma gereğince söz konusu işyerinden mal ve hizmet satın alırken belirli indirim ya da promosyonlardan yararlanabilecektir. Yukarıda da belirtildiği gibi kart hamiline ayrıcalık sağlamayan bir ortak kart programı başarısız kalmaya mahkum olabilecektir.

Ortak kart programlan sadece kredi kartına özgü olmayıp banka kartı fonksiyonlarını taşıyacak şekilde de üretilebilmektedirler. 

Affinity kartlar ortak kartlann değişik bir versiyonu olup, kredi ya da banka kartlan ile bu tür kart programlarının yapılması mümkündür. 

Affinity kartlar bankalar tarafından özel bir grup insan ya da kuruluş için çıkarılmaktadır. Bu kartlarla çok fazla ya da daha küçük sayılı 5.000 kişiden 2 milyon kişiye kadar gruplar hedeflenebilir. Genellikle daha geniş gruplarda oransal olarak daha az affinity kart üyeliği bulunmakta, az sayılı gruplarda ise kurum sadakatinin yüksek olması nedeniyle oransal olarak daha fazla sayıda kart başvurusu olmaktadır.

Affinity kartların özelliği kart sahibine bir avantaj sağlaması yerine, kart sahibinin üyesi bulunduğu kurum ya da kuruluşa yapılan işlemler üzerinden bir komisyon ya da ücret ödenmesidir. Dernek, vakıf ve hayır kurumu gibi sosyal bir amacı olan kuruluşlar için affinity programları kullanılmaktadır. Belirli üniversite mezunları, bazı dernek ya da spor klüpleri için ülkemizde de affinity kartlar çıkarılmaktadır. 

Bazı mağazalar tarafından yalnızca kendi müşterilerine verilmek üzere çıkarılan mağaza kartları yalnızca ilgili mağaza ya da söz konusu mağazanın bayilerinde kullanılabilmektedir. Bu kartlar mağaza tarafından çıkarılmakta kart hizmetlerini mağaza kendisi yapmaktadır. Bazı mağaza kartlarında tahsilat için yine bankalarla anlaşmalar yapılmaktadır. 

Satışları artırmak için her yöntemi deneyen firmalar, şimdi de plastik para "Mağaza kartı" dağıtıyor. Bankalardan sonra mağazalar da, plastik paralarla müşterilerine bazı olanaklar sunup, avantajlı bir alışveriş ortamı yaratıyorlar. Sunulan kartlar ile müşterilerini artıran mağazalar, banka kredi kartlarına karşı da güçlü bir alternatif oluşturuyorlar. Öyle ki bazı mağazaların toplam satışları içinde kredili satışların payı yüzde 80'e ulaşmış durumda.

Mağaza kartları ve ortak kartlar ile ilgili ayrıntılı bilgiler kredi kartı sektöründeki son gelişmeler başlığı altında daha sonraki bölümlerde aktarılacaktır. 

Smart Kart / Akıllı Kart / Chip Kart 

Manyetik bantlı tüm kartlara alternatif olarak geliştirilen bu kart türleri yeni yüzyılda en çok kullanılacak kartlar olacaktır. 

Smart kart, akıllı kart ya da chip kartlar; plastik kartların üzerinde manyetik bant yerine yarı iletken chipler (küçük bilgisayar denilebilir) taşıyan kartlar olarak tanımlanabilir. Kartlara akıllı denilmesinin sebebi bu chiptir. Bu mekanizma sayesinde kart herhangi bir yerde alışveriş yaparken kullanıldığında işlem yapıp yapmayacağına karar verir. Bu kartlarla işlemler daha hızlı, daha güvenli ve çok amaçlı yapılabilmektedir. 

içerisinde kişiye ait kimlik ve banka hesap bilgilerinin yer aldığı hafıza chipleriyle alışveriş dahil her türlü ödemede kullanılabilen akıllı kart uygulamalarına dünyada ve ülkemizde yoğun şekilde başlanmıştır. Bu kartları sağlık alanından toplu taşımacılıkta "elektronik bilet" uygulamasına, "elektronik cüzdandan" kimlik kartlarına kadar çok geniş bir kullanım alanı içerisinde ele almak mümkün bulunmaktadır. 

Akıllı kartlarla ilgili daha geniş bilgi daha sonraki bölümlerde verilecektir. 

Gold Kart 

Kredi kartları kart verilen kişinin gelir durumuna ya da kartı nerede kullanıp kullanmayacağına göre de değişik isimlerle anılmaktadır. Kişinin ödeme gücü göz önüne alınarak kartlar klasik kart, silver kart, platin kart ya da gold kart olarak çeşitlere ayrılmaktadır. Klasik kart ödeme gücü nispeten daha az olan kişilere geliriyle bağlantılı bir limitle verilmektedir. Diğer kart türleri ise, daha yüksek limitli bazı hallerde ise limitsiz verilmektedir. 

Kredi ya da banka kartlarının kullanımı sadece belirli bir ülke içerisinde mümkün ise bu kartlara domestic kart adı verilmektedir. Uluslar arası markalı bazı kartlar dahi sadece yurtiçinde kullanım ile sınırlandırılabilir. Bu nedenle dünyanın her yerinde kullanılabilecek markalı kredi kartlarına da uluslar arası kart adı verilmektedir. 

Sanal Kart (Virtual Card) 

Sanal kart, kredi kartı ihraç eden kuruluşların müşterilerinin internet üzerinden güvenli olarak mal ve hizmet satın alabilmelerini sağlamak ve dolandırıcılık işlemlerini ortadan kaldırmak amacıyla ortaya çıkarmış oldukları bir kart türüdür. Bu tür kartlar fiziksel olarak müşterilerin ceplerinde ya da cüzdanlarında bulunmamakta, kişilere şifre olarak sertifika şeklinde yazılı bilgi olarak verilmektedir. Müşteriler bankalarının kendilerine verdikleri bu kartları fiziksel olarak karta gereksinim duyulmayan mail order, telefon order ve internet gibi işlemlerde kullanabilmektedirler.