Döviz Kuru Sistemleri 

Döviz kuru sistemleri önce sabit kur sistemi ve değişken kur sistemi olmak üzere ikiye ayrılır. Sonra da bu ikisinin arasında karma sistemler yer alır. 

Döviz Kur Sistemleri 

Sabit Kur Sistemleri 

Sabit kur sisteminde döviz kurlarının istikrarı merkez bankasının döviz piyasasına alıcı ve satıcı olarak müdahalesiyle sağlanır. Bunun için merkez bankasının elinde yeterli miktarda altın ve döviz stokunun olması gerekir. Bu stoka "döviz" veya " kambiyo istikrar fonu" denilmektedir. Fonun çalışma ilkesi, milli paranın alt destekleme noktasının altına düşme eğilimi göstermesi karşısında piyasaya döviz satıp, milli para satın almaktır. Eğer milli paranın değerinin üt destekleme noktasının üzerine çıkma eğilimi varsa bu kez piyasadan döviz satın alıp milli para satmaktadır. Sabit kur sistemi en iyi uygulamasını Altın Standartı'nda bulabilmiştir. Bu durumda ülkelerin paralan altına bağlı olduğundan milli paraların birbiriyle ifadesi olan döviz kurları da sabit olacak ve altın giriş ve çıkış noktaları denen noktalar arasında sabit kalacaktır. İki ülkenin paralan altına sabit bir oranda bağlanmış ise, bu ülkelerin paralarının birbirlerine oranı da sabit olur.

 Döviz Sistemi Avantajları 

Sabit kur sistemini savunanlara göre sistemin üç belirleyici avantajı vardır. 

1-   Belirsizliğin Daha Az Olması: Bu sistem esnek kur sisteminde gözlenen ve uluslararası ticaret ve sermaye akımlarını tehlikeye sokan günlük dalgalanmaları ortadan kaldırır. 

2-  İstikrar Sağlayıcı Spekülasyon: Spekülasyon sabit kur sistemine göre esnek kurda daha çok istikrar bozucudur. Buna göre döviz kuru yükseldiğinde, kurların daha da yükseleceğini bekleyen spekülatörler yabancı döviz satın alacaklardır. Tersine döviz kurunun düşeceğini bekleyen spekülatörle döviz satacaklardır. İstikrar bozucu spekülasyon, döviz kurunda daha büyük dalgalanmalara sebep olmakta ve uluslararası işletmelerde risk ve belirsizliği artırmaktadır. Sabit kur sistemi savunucularına göre istikrar bozucu spekülasyonun meydana gelme olasılığı sabit kur sisteminde esnek kur sistemine göre daha azdır.

3-  Fiyat Disiplini: Sabit kur sisteminin ülkeye empoze ettiği fiyat disiplini esnek kur sisteminde mevcut değildir. Dünyaya göre enflasyon oranı daha yüksek olan ülke, büyük bir olasılıkla ödemeler bilançosunda sürekli açıklarla ve rezerv kaybıyla karşı karşıya kalacaktır. Açıklar ve rezerv kayıpları sonsuza kadar süremeyeceğine göre ülke enflasyon oranlarını frenlemek ve fiyat istikrarı sağlamak için önlemler almaya çalışacaktır. Sabit kur sisteminde, ödemeler bilançosu dengesizliği en azından teorik açıdan otomatik olarak ve anında döviz kurundaki değişikliklerle düzeltilmesine rağmen, esnek kur sisteminde böyle bir disiplin yoktur.

Döviz Kuru Sistemi Dezavantajları 

1- Sabit kur sisteminde temel sorun, hükümetlerin istikrar amaçlı olarak para politikasından yararlanaınamalarıdır. Paranın değişim oranını sabitleştiren bir hükümet yurtiçi para arzının kontrolünü kaybeder. Bir an için ülkenin ihracatın sürekli olarak düşmeye başladığını düşünelim. Fiyatların esnek olduğu bir ortamda bile böyle bir şok ülkenin durumunu kölüleştirecektir. Ancak döviz kurlarının sabit olduğu bir ekonomide yıkım daha fazla olacaktır. Kısa dönemde ithalat ve ihracat nispi fiyatları ayarlanamayacağından, yurtiçi istihdam ve üretim düşecektir.

Hükümet faiz oranlarını düşürüp toplam talebi de teşvik edemez. Çünkü sermaye hareketliyken döviz kuru değiştirilemiyorsa, o takdirde yurtiçi faiz oranları yurtdışı faiz oranlarına eşit olacaktır. Bu durum açıkça yurtiçi faiz oranlarının yurtiçi para politikası ile değil, yurtdışından belirlendiğini göstermektedir.

2-  Diğer taraftan sabit döviz kuru sistemi, dünya ticaretinde sapmalara neden olur ve kaynakların daha etkin kullanımını engelleyici etki yapar. Örneğin döviz kuru yüksekse ülke denge kuruna göre daha fazla ihracat yapacaktır. Böylece bir ülke karşılaştırmalı olarak dezavantajlı olduğu malları da ihraç etmiş olacaktır. 

3-   Diğer taraftan sabit kur sisteminde, döviz kurlarının bir noktada sabitlenmesi durumunda bir döviz arz veya talep fazlası oluşacaktır. Yani ödemeler bilançosunda bir açık ya da fazla oluşacaktır. Bu dengesizlik döviz kurundan çok ekonomik politikalardaki değişikliklerle giderilmeye çalışılacaktır.

4-  Belirsizlik olası devalüasyonlar ve direkt kontroller şeklinde ortaya çıkmaktadır. Bu belirsizlik uluslararası ticareti ve sermaye akımlarını olumsuz etkilemektedir. 

Esnek Kur Sistemi 

Döviz piyasasına herhangi bir resmi müdahale olmaması durumunda döviz kurunun serbestçe arz ve talep koşullarına göre belirlenmesine esnek kur sistemi denir. Kurun belirlenmesinde kamunun müdahalesi yoktur. Bu sisteme dalgalanan veya yüzen kur sistemi de denilmektedir.

Döviz piyasasında denge ve ödemeler bilançosunu düzeltme işlemleri doğrudan doğruya döviz kurundaki serbest değişme ile sağlanır.

Genel olarak esnek döviz kurunun üstünlüğünü savunanlara, bu sistemin ödemeler bilançosunun dengesinin sağlanmasında sabit kur sisteminden daha etkin olduğunu ileri sürerler. Onlara göre, esnek kur sistemi, ülkenin ödemeler bilançosunun kolayca ve otomatikman dengeye gelmesini temin ettiğinden ülkenin iç dengelerinin ve diğer ekonomik amaçlarının da kolayca sağlanabileceğini savunmaktadır. 

Esnek Kur Avantajları 

Sistemin savunucularına göre iki temel belirleyici özelliği bulunmaktadır: 

1-  Ödemeler Dengesi Açıklarını Otomatik Olarak Kapatması: Esnek kur sistemi savunucularına göre, esnek kur sistemi ödemeler bilançosu dengesizliklerini sürekli ve düzenli olarak ortaya çıktığı anda düzeltmektedir. Buna döviz kurlarındaki dalgalanmayı azaltan istikrar sağlayıcı spekülasyonsebep olur.

2-   Esnek kur sisteminde döviz piyasasına müdahale edilerek döviz kurlarının    sabit    tutulmasına    gerek    yoktur.    Dolayısıyla    bunun    için hükümetlerin rezerv tutmasına gerek yoktur. Çünkü esnek kur sisteminde sırada hükümetlerin müdahalesi yada ülkede rezerv azalışı olmamaktadır.

3- Politika Avantajları: Esnek kur sisteminde ülke dış dengeyle ilgilenmemekte, iç dengeyi kurmak için gerekli her türlü politikayı serbestçe uygulamaktadır. Her ülkenin arzuladığı enflasyon-işsizlik oranına ulaşmak için bağımsız iç politika izlemesine izin vermektedir. 

Dezavantajları 

1- Belirsizlik çok çabuk, fakat kademe kadem ortaya çıkmaktadır. Ve ekonomik birimler kolayca duruma uyum sağlayabilmektedir. 

Karma Sistemler 

Bu sistemler sabit ve esnek kur sisteminin karmasından oluşan karma döviz kuru sistemleridir. 

Döviz Kuru Bantları ve Ayarlanabilir Kayan Parkeler 

Döviz Kuru Bantları 

Sabit döviz kuruna daha yakın bir sistemdir. Sistemde, cari döviz kuru bant içinde talep ve arza göre belirlenmekte, döviz kurunun bant dışına çıkması resmi müdahalelerle engellenmektedir. Bu sisteminin avantajı, para otoritelerinin sürekli olarak döviz piyasasına müdahalesine gerek bırakmaması, ancak döviz kurunun belirlenen bandın dışına çıkması durumunda müdahale edilmesidir. Teknik olarak ülkeler bandı genişleterek döviz kurunun belirlenmesini daha çok piyasalara bırakabilirler. Böylece resmi müdahale gereksinimi giderek azalır. 

Ayarlanabilir Sabit Kur Sistemi, Döviz Bandı 

Bu sistemde de döviz kuru ve dalgalanma bandı belirlenir. Ancak duruma göre belirlenen döviz kuru periyodik olarak değiştirilecektir. Ödemeler bilançosu açıklarını gidermek için para devalüe, ödemeler bilançosu fazlalarını gidermek için ravalüe edilecektir. Bretton Woods Sistemi aslında temel dengesizliklerle karşılaşıldığında döviz kurunun değiştirilmesine izin veren ayarlanabilir sabit kur sistemidir. Fakat sistem daha ziyade sabit kur sistemi gibi işlemiştir. 

Kayan Parite Sistemi 

Kayan parite sistemi iie döviz kurundaki büyük değişmelerin ve istikrar bozucu spekülesyonların dezavantajlarından kaçınılabilir. Bu sistemde döviz kurları önceden ilan edilen miktarda ya da yüzdede sık sık ve açıkça belirlenen aralıklarla denge döviz kuruna ulaşıncaya kadar değiştirilmektedir. Bu sistemde ülke üç ay sonra %6 devalüasyon yapmak yerine her ay %2'şer devalüasyonla üç ay sonrası hedefe ulaşmaya çalışmaktadır. 

Gözetimli (Kirli) Dalgalanma Sistemi 

Gözetimli dalgalanma sisteminde, para otoriteleri döviz kurlarının uzun dönem trendini etkilemeye teşebbüs etmeksizin kısa dönemli dalgalanmaları giderme sorumluluğunu döviz piyasalarına emanet etmiştir. Bu sistemde başarılı olunduğu takdirde, sabit döviz kuru sisteminin yararlarının pek çoğundan     yararlanacak,     diğer     taraftan  ödemeler bilançosu dengesizliklerinin ayarlanmasında esnekliğini koruyacaktır. 

Kısa dönemde yabancı döviz talebinde veya arzında bir artış olduğunda, bu durum para otoritelerince döviz rezervlerinden karşılanmakta ve absorbe edilmektedir. Bu sistemde uluslararası rezervlere yine de gereksinim vardır. 

Optimum Para Sahası 

Optimum para sahası sabit bir kurla paraları birbirlerine bağlanmış ülkeleri içermektedir.

-  Optimum para sahası ülkelerinin paraları üye olmayan ülkelere göre birlikte dalgalanacaktır.

- Aslında gümrük birlikleri sahasının özel bir alanı olarak düşünülebilir.

-   Döviz kurlarının sürekli sabit olmamasının oluşturduğu belirsizliği ortadan kaldırmaktadır.

-   Sürekli olarak sabitleştirilmiş kurlarla üye ülkeler arasında döviz kurlarının dalgalandığı duruma göre daha iyi bir fiyat istikrarı sağlanmış olur. Bu sayede üye ülkeler arasında ticaret ve sermaye akımları daha da hızlanır. Çünkü belirsizlik ortadan kakmıştır.

- Üye ülkelerin döviz piyasalarına yaptığı resmi müdahalelerin maliyetini azaltır. Değişim maliyetlerini ortadan kaldırır.

Üye ülkelerin ortak para politikası ve diğer politikaları ortak uygulaması gerekliliği sınırlandırıcı olarak düşünülebilir.