Enflasyon Çeşitleri Nasıl Sınıflandırılır? 

Ortaya çıkışına neden olan etkenler gözönüne alınarak enflasyon, talep enflasyonu ve arz enflasyonu olarak ikiye ayrılır.

Uygulamada talep enflasyonu ile arz enflasyonu arasında bir ayırım yapabilmek kolay değildir, fakat prensipte ikisi de ayrı süreci gösterirler.

Hemen belirtelim ki; arz enflasyonu ve talep enflasyonu şeklindeki klasik ayrım, enflasyon teorisinin özündeki ayrımdır, fakat bu ayırım (klasik şeklini değiştiren ve alanını genişleten) enflasyon olayı için yeterli teorik temeli verememektedir.

Bunun sebebi, gerçek bir enflasyonda talep yada arz etkilerinin nerede başlayıp nerede bittiğini veya enflasyona hangisinin neden olduğunu kestirmenin hemen hemen imkansız olmasıdır. Bu sebeple bu bölümün sonraki kısımlarında enflasyonun klasik tanımına uygun sınıflandırmanın dışına çıkılarak diğer enflasyon türlerine de değinilecektir. 

Talep Enflasyonu Nedir? 

Talep enflasyonu, cari fiyatlar genel düzeyinde üretilen mal ve hizmetlerin toplamının toplanı talebi karşılayamaması durumunda, fiyatların yükselmesidir.

Ekonominin toplam talep eğrisinde yukarıya doğru bir kaymadan meydana gelen fiyat artışı genellikle talep enflasyonu olarak adlandırılır. Fiyatlar genel düzeyinde bir artış bir enflasyondur ve talep çekişli enflasyon olarak nitelendirilen talep değişmesinin sebep olduğu enflasyondur.

Sebebi ne olursa olsun eğer toplam talep ekonominin tam istihdamda üretebileceği çıktıyı aşarsa, daha fazla para daha az malı kovalayacak ve fiyatlar yükselmeye başlayacaktır. Bu sırada emek piyasasında ücretlerin yükselmesi enflasyon sürecinin bir parçası olacaktır.  

Arz Enflasyonu Nedir? 

Pratikte, talep enflasyonunu arz enflasyonundan ayırmak oldukça zordur. Denge noktasından sonra, başlangıç hareket noktası olarak, bir ücret artışının neden olduğu arz azalmasını seçersek, sonuç olarak, bundan sonra gelecek enflasyon arz enflasyonu (maliyet enflasyonu) olarak adlandırılacaktır. Fakat, başlangıç ta hareket noktası olarak bir fiyat artışı alınacaksa, enflasyon talep enflasyonu olarak adlandırılacaktır.

Arz enflasyonunda, toplam arz eğrisi sağ yukarıya kaymakta ve genel fiyat düzeyi yükselmektedir. Toplam talep eğrisinin sağa kayması farklı nedenlerden kaynaklanabilir ki; bu nedenlere bağlı olarak da maliyet enflasyonu, ithal enflasyon ve fiyat enflasyonundan bahsedilebilir. 

Maliyet Enflasyonu Nedir? 

Maliyet enflasyonu, enflasyonun arz yönünden kaynaklanan türüdür.

Bir ekonomide, üretim faktörleri piyasasında rekabetin bozulması sonucu girdi fiyatlarının yükselmesinin, maliyetlerin artmasının ve dolayısıyla toplam arzın azalmasının neden olduğu enflasyon türüdür.

Maliyetlerin artmasına sebep olan her unsur ya da maliyet unsurlarının fiyatlarının artması maliyet enflasyonuna sebep olmaktadır. Öyleyse maliyet enflasyonu, üretim faktörlerinin hepsinin veya bir ya da birkaçının fiyatlarındaki artışların ürünlerin fiyatlarına yansıtılmasından kaynaklanmak­tadır.

Maliyet enflasyonu, işletmecilerin kar marjlarını artırma arzularından ve devletin dolaylı vergileri ağırlaştırması gibi sebeplerden de doğabilir. 

 İthal Enflasyon Nedir? 

İthal enflasyon uluslararası düzeyde bir olaydır. Özellikle globalleşmenin sınırlan ortadan kaldırdığı bir dünyada uluslararası ticaret çok önemlidir. Bu sebeple bir ülkedeki enflasyon diğer ülkeleri de dolaylı olarak etkilemektedir. İthal edilen enflasyon dış ekonomiden alınır, dış ekonomi yoluyla iç fiyat seviyesi arlar. Burada bir enflasyon geçişi söz konusudur. 

Ayrıca dünya kur sisteminin de ithal enflasyona sebep olduğu bir gerçektir. Biz burada özellikle enflasyon geçişi probleminde dünya kur sisteminin iki kurumsal özelliğini belirtmek istiyoruz. Birincisi, çok küçük bir yüzde ile sapmalar gösteren sağlam değişken bir kur sistemi; ikincisi ise, kurların kendi aralarındaki serbest çevrilebilirlik (konvertibilite) («elliğidir. 

Bazı girdilerin ithal edildiği dışa bağımlı ekonomilerde, ülke parasının sürekli değer kaybetmesi sonucu ya da başka nedenlerle ithal girdi fiyatlarının yükselmesi, maliyetlerin artmasına neden olur. Bu şekilde, ekonominin dışarıya bağlı olması nedeniyle ortaya çıkan fiyat artışlarının etkisiyle oluşan enflasyona, ithal enflasyon adı verilir. 

Fiyat Enflasyonu Nedir?

Piyasaya sürülen malların satış fiyatlarının yükselmesinin bir diğer kaynağı, piyasada rekabetin aksaması sonucu firmalar arasındaki rekabetin ortadan kalkmasıdır. Rekabetin ortadan kalkmasıyla kâr marjlarını artıran firmaların neden olduğu enflasyona, fiyat enflasyonu ya da kâr enflasyonu denilmektedir.

Görülüyor ki, enflasyon türlerine bağlı olarak, enflasyonun farklı nedenleri vardır. Analitik olarak bu nedenleri ayırmak mümkündür. Fakat enflasyonu yaralan ve geliştiren bu faktörlerin hem talep hem de arz üzerine etki yapabileceği unutulmamalıdır. 

Bu nedenle enflasyon türlerinden birinin neden olduğu gidiş, diğer türlerinde etkisiyle giderek genişler. Yani, ne sebeple başlarsa başlasın, enflasyonun gelişmesinde hem talep, hem maliyet hem de piyasa yapılarının etkisi olacaktır. 

Gelişme Sürecine Göre Enflasyon Çeşitlerini Sınıflandırınız? 

Bu durumda enflasyonu, açık enflasyon ve gizli enflasyon olarak ikiye ayırabiliriz : 

Açık Enflasyon Nedir? 

Açık enflasyon, ekonomilerde çeşitli yetersizliklerden kaynaklanan fiyat artışları üzerinde, otoritelerin herhangi bir kontrol mekanizması kurmaması veya işletmemesi nedeniyle ortaya çıkan bir enflasyon türüdür. Fiyatlar arz talep mekanizmasıyla piyasa şartlan içinde hiçbir yönetsel etkileşim söz konusu olmaksızın oluşmaktadır.

Açık enflasyonun kaynağı talep fazlası veya maliyet yükselmesi olabilir. Her iki halde de enflasyon gözle görülebilir, şiddetli fiyat artışları ile ortaya çıkacaktır. 

Açık enflasyonda, fiyat yükselişleri arlık kümülatif bir hal alınış ve enflasyon yayılma seyrine girmiştir. Halk fiyatların yükseleceği ve bunun devamlı olacağı kanaatindedir. 

Açık enflasyonda paranın değeri, görülebilir bir şekilde ve kontrolsüz olarak düşer. Paranın değerinin düşmesinin açık baskısı kendisini yükselen fiyatlarda hissettirir. Fiyatların sürekli yükseleceği beklentisi, tüketicilerin aşırı talepleri nedeniyle işletmelerin malları satmayıp stoklamalarına neden olur. Malların arzının azlığı ve dolaşım hızının artmasıyla para değer kaybetme süreci içine girer ve satın alma gücündeki azalma enflasyonu hızlandırır. 

Gizli Enflasyon Nedir? 

Buna baskı allında tutulan enflasyon da denilmektedir. Bu tip enflasyonlara bilhassa İkinci Dünya Savaşı'ndan sonraki devrede rastlanmıştır. Burada enflasyon alınan tedbirlerle baskı altında tutulur.

Gizli enflasyonda şiddetli fiyal artışları ve genel dengesizlik yoktur. Fakat hala talep fazlası vardır. Bu fazla, likit varlıklar ve alacaklar halinde birikmekledir. Burada fiyatların dondurulması, karnelenıe, bütçe fazlası oluşturma ve kambiyo kontrolleri ile enflasyon baskı altına alınmıştır. 

Aslında, enflasyon sorunun ortaya çıkışının suni müdahalelerle geciktirildiği, fakat problemin tam olarak çözümlenemediği durumlarda gizli enflasyon sözkonusudur.

Yani gizli enflasyon, ekonomilerdeki dinamik yetersizliklerden kaynaklanan enflasyonun, aşırı boyutlara ulaşmasını önlemek için, oluşturulan doğrudan kontrol mekanizmalarına rağmen, enflasyon olayının devam süreci içinde olması durumudur. 

Hızına Göre Enflasyon Çeşitleri Nasıl Sınıflandırılır? 

Bir ülkedeki yıllık fiyat artış oranına göre enflasyon, ılımlı, aşırı, ve hiper olmak üzere üçe ayrılır. 

HIZINA GÖRE ENFLASYON ÇEŞİTLERİ 

Ilımlı Enflasyon Nedir? 

Bu enflasyon çeşidine, rahvan enflasyon, sürünen enflasyon veya sinsi enflasyon adları da verilmektedir. Ilımlı enflasyon, fiyat artışlarının oldukça düşük oranlarda olması halinde söz konusudur. 

Ilımlı enflasyon oranı yıllık olarak tek rakamlı, yani %10'un altında kalan bir enflasyon oranını ifade etmektedir. Ilımlı enflasyonda göreli fiyatlar çizgilerinden çok fazla ayrılmazlar. 

Her ülkenin yapısına göre normal enflasyon sayılabilecek bir enflasyon oranını ifade eden ılımlı enflasyon, gelişmekte olan ülkeler için ise yıllık %4'Un altındaki fiyat artışlarını ifade eder. 

Aşırı Enflasyon Nedir? 

Bu enflasyon çeşidine dört nala enflasyon ya da yüksek enflasyon da denilmektedir. Aşırı enflasyonda, fiyat artışları iki rakamlı ve hatta üç rakamlıdır. 

Bir görüşe göre yıllık %10'la %1000 arasındaki enflasyona yüksek oranlı enflasyon denilmektedir. Bazı iktisatçılar %10'la %200 arasındaki enflasyonu yüksek oranlı enflasyon olarak nitelendirmektedir.

Hiperenflasyon Nedir? 

Bu enflasyon türünde fiyat artışları o kadar büyük ve süratlidir ki; fiyat artışları gün aşırı ve hatta aynı gün içinde bile yaşanabilir.

Literatürde genelde, fiyat artışları aylık %50'ye ulaştığı zaman hiperenflasyon söz konusudur. Bu ölçüdeki bir enflasyon dolaşımdaki parayı tahrip etmekte, yabancı paraların ya da yabancı parayla mevduat hesaplarının yerli paranın yerini almasına neden olmaktadır. 

Savaş öncesi enflasyonlar klasik dengesizlikler sonrası meydana gelmekle birlikte, hiperenflasyonist konjoktür kısa dönemlidir. Günümüz enflasyonlarında ise uzun dönemli yüksek enflasyon süreci yaşanmaktadır. Bu sürecin hiperenflasyonla noktalandığı örnek sayısı azdır. 

Ülkemizdeki enflasyonun durumunun da hiperenflasyon olarak algılanması yanlıştır. Ülkemizdeki enflasyon da uzun dönemli enflasyon sürecidir. Yani ülkemizdeki enflasyon kronik enflasyondur. Kronik enflasyona sahip ülkeler, bununla yaşamayı öğrenirler. Sözleşmeler, fiyatların gelecek dönemler boyunca belirli bir oranda yükseleceği düşüncesiyle yapılır. Ve tahmin edilen enflasyon oranı arttıkça sözleşmelerin vadesi kısalır.

Oysa hiperenflasyonist ekonomilerde sözleşmelerin vadesi neredeyse sıfır noktasına yaklaşır. Ve yerli para birimi bazında sözleşme hazırlama sistemleri tamamen yıkılır. Öyleyse ülkemizdeki enflasyonu hiperenflasyon olarak nitelendirmektense kronik enflasyon olarak nitelendirmek daha doğru olacaktır.