Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşması (GATT Nedir) 

II. Dünya Savaşı'nın son bulmasıyla BM üyesi ülkeler, savaş dönemi boyunca yaşanan kaosu sona erdirmek, ülkeler arasında serbest dış ticareti teşvik etmek ve dış ticaret siyasetlerini düzenlemek amacıyla, Bretton Woods Konferansı'nm ardından bir toplantı yapmaya karar vermişlerdir. 1946 yılında BM Ekonomik ve Sosyal Konseyi 19 ülkeden oluşan bir hazırlık komitesi oluşturmuştur. Komitenin görevi, dış ticaret ve istihdam konusunda uluslararası konferans için hazırlıklarda bulunmaktır. 

Bir süre devam eden çalışmalardan sonra 10 Nisan-22Ağustos 1947 tarihlerinde Hazırlık Komitesi, Uluslararası Ticaret Odası'nın taslak sözleşmesini tamamlamıştır. 10 Nisan- 30 Ekim 1947 'de ise Hazırlık Komitesi üye ülkeler ile ABD arasında karşılıklı tarife indirimlerini içeren GATT imzalanmış ve 10 Ocak  1948'de yürürlüğe girmiştir. 

Türkiye GATT'a 1950-1951 tarife görüşmeleri sonucunda 21.12.1953 tarih ve 6202 sayılı yasa ile katılmıştır.

1948 yılında kuruluşundan 1.1.1995'e kadar geçen sürede GATT Anlaşması, uluslararası ticareti düzenleyen ve üzerinde anlaşılan tek uluslararası çok taraflı sözleşme olmuştur. GATT, uluslararası ticaretin önündeki engellerin, uluslararası ticareti bozan haksız rekabetin görüşülerek kaldırıldığı en önemli uluslararası kuruluş olmuştur. II. Dünya Savaşı'ndan bu yana dünya ticaretinin 15 kat gelişmesinde GATT'ın rolü yadsınamaz. GATT üyeleri dünya ticaretinin % 90'ını ellerinde tutmaktadırlar. 

GATT buna rağmen, uygulandığı dönemde gerek kurumsal statüsü ve gerekse yaptırım gücü zayıf olmuştur. Bu eksiklikler Dünya Ticaret Örgütü'nün AVTO) kurulması ile azalmıştır. 

Üyelik Esasları 

Bir ülkenin GATT'a üye olabilmesi için, mevcut üyelerin üçte iki oy çoğunluğu ile karar alınması gerekmektedir. Son zamanlarda bağımsızlığını kazanan ülkelerin artması üye sayısını artırmıştır. Dünya ekonomisinde önemli yeri olan Sovyetler Birliği'nin üyelik girişimi ABD'nin etkisiyle engellenmiştir. Çünkü ABD'ye göre bu ülke GATT'a uyum sağlayabilecek bir ekonomik yapıya sahip değildi. Çin Halk Cumhuriyeti 'de aynı gerekçeyle üyeliğe kabul edilmemiştir. 

GATT'ın ilk üyelerinden Tayvan, Liberya, Suriye ve Lübnan'da sonradan üyelikten çekilmişlerdir. Japonya'nın üyeliğe kabulü büyük tartışmalara yol açmıştır. Çünkü bu ülke üyeler tarafından rakip olarak görülmüştür. 11 Ağustos 1955 tarihinde üçte iki çoğunluk sağlanmış ve Japonya GATT üyesi olabilmiştir. 

Amaçları 

1-    Üyelerin hayat seviyelerinin yükseltilmesi,

2-    Reel gelir   ve    efektif    talepte istikrarlı   büyüme  ile dünya kaynaklarında tam ve etkin   kullanımı sağlamak,

3-   Üretimin  ve  uluslararası  ticaretin liberalleştirilerek  geliştirilmesini sağlamak, 

1-  Genel amaçlara ulaşmak için tarifeler ile ticarete konan diğer engelleri zamanla azaltmak,

2- Mal fiyatlarında istikrar sağlanması,

3-   Gelişmiş ülke pazarlarına  gelişmekte olan   ülkelerin   sanayi   ürünlerinin     daha kolay girmesinin sağlanması 

Gatt Anlaşması, Gatt Yapısı ve Yönetimi 

GENEL KURUL  

Kuruluşun   en üst yetkili organıdır.

Yetkili   organı her yıl  genellikle sonbaharda toplanır.

Genel   kurulda her   üye   ülkenin bir oyu vardır.

İstisnalar dışında    (yeni üyeliğe  kabul gibi) kararlarda basit  çoğunluk aranır.

Yıllık toplantılar 3-4 hafta devam eder. 

TEMSİLCİLER KONSEYİ 

Genel  kurul adına  günlük işleri  yürütmekle sorumludur.

Yılda ortalama 9 defa toplanır.

Genel  kurul yetkilerinin çoğunu   bu  kon­seye devretmiştir. 

TİCARET VE KALKINMA KOMİTESİ 

26 Kasım 1964 tarihinde Genel Anlaş-maya eklenen 4.  Bö­lümün    uygulan­masını kontrol etmekle   yü­kümlüdür. 

ÖDEMELER DENGESİ KISITLAMALARI KOMİTESİ 

Ödemeler bilançosu açıkları    sebebiyle    it­halatlarını          azaltan üyelerin      durumlarını yakıdan   izlemekte   ve bu konuda IMF verile­rine dayanmaktadır. 

Bunun dışında Danışma Grubu, Katılan Ülkeler Komitesi, Tekstil Komitesi, Tarife Ayrıcalık Komitesi, Koruma Komitesi, Konsey Komiteleri, Btltçe ve Finans Yönetim Komitesi, Onsekizler Danışma Grubu, Anti Damping Uygulamaları Komitesi, Gümrük Değerleri Komitesi,Devlet Alımları Komitesi,İthal Lisans Komitesi,Sübvansiyonlar ve Telafi edici Vergiler Komitesi, Ticarette Teknik Engeller Komitesi, Sivil Uçak Komitesi, Tarım Ticareti Komitesi, Uluslararası et Konseyi, Uluslararası Süt Ürünleri Konseyi, Miktar Kısıtlamaları ve Diğer tarife Dışı Engeller Grubu gibi organları da mevcuttur. 

Temel İlkeleri 

1.   İlke: Üye ülkeler arasında dış ticaret ayrımcı olmayan bazda yapılmalıdır. Kural, her GATT üyesinin tüm taraflara, aynı gümrük oranının uygulanmasını ve ayrımcı işlemde bulunulmamasını öngörür.

2.  İlke: GATT üyesi ülkeler, sanayicilerini sadece Gümrük tarifesi ile koruyacaklar ve bu amaçla diğer önlemlere başvurmayacaklardır. Yani tarife dışı engeller kullanılmayacaktır. Bu ilke, tarifelerin diğer koruma araçlarına göre piyasa mekanizmasına daha uygun bulunmasıyla ilgilidir. Çünkü Gümrük Vergileri genelde piyasa düzeninin işleyişini aksatmaz.

3.  İlke: Bu ilke, GATT üyelerinin ticarete zarar vermekten kaçınmalarına ve ortaca çıkabilecek sorunların danışmalar ile çözümlenmesine dayanır.

4.   İlke: GATT çerçevesinde üye ülkelerin ticareti serbestleştirmek amacıyla zaman zaman tarife indirimleri yapmalarını ve diğer kısıtlayıcı önlemleri azaltmak için kendi aralarında görüşmelerde bulunmalarını öngörür. 

İlkelerden İstisnalar

1.  İstisna: kayrılan Ülke İstisnasıdır. Gümrük birliği, ve serbest ticaret bölgeleri gibi bölgesel ekonomik birleşmeler yaratmaya yönelik anlaşmalar, bu temel uygulamanın alanı dışında bırakılmıştır.

2.    İstisna: Eğer bir ülke dış ödemeler dengesinde zorluklarla karşılaşıyorsa; bu durumda ithalata kota uygulayabilir. Fakat uygulama mutlaka geçici olmalı be GATT üyesi ülkelerin ekonomik çıkarlarına zarar vermemelidir. Ödemeler dengesindeki sorunlar giderildiği zaman kısıtlamalar derhal kaldırılmalıdır.

3.  İstisna: Gönüllü İhracat Kısıtlamaları Anlaşmalarıdır.

4.  İstisna: Birbirine komşu ülkelerin sınır ticareti uygulamalarıdır.