Para ve Banka Kpss Ders Notları 

Para Nedir? 

Bir toplumun, değer ölçüsü ve ödeme aracı olarak kullanmayı kabul ettiği araç olarak tanımlanabilir. Ayrıca paranın, herkes tarafından ödemelerde bir mübadele aracı olarak kabul edilmesi gerekir. 

Paranın Fonksiyonları (İşlevleri) Nelerdir? 

Paranın asıl fonksiyonları şunlardır: 

1.   Değer Ölçüsü Olmak: Para, mübadele konusu olan mal ve hizmetlerin hesaplanmasında ortak bir ölçü, hesap ünitesidir. Mübadele edilen mal ve hizmetlerin birimi karşılığında ödenen para miktarına fiat denir. Para mutlak bir ölçü değildir. Değer ölçüsü olarak paranın da değeri değişebilir. Para değerindeki değişmeler genel fiyat düzeyindeki değişikliklerle ölçülür. (TEFE: Toptan Eşya Fiyat Endeksi ve TÜFE: Tüketici Fiyat Endeksi gibi) 

2.  Mübadele Aracı Olmak: Para, trampanın (Malın malla değişimi) zorluklarını ortadan kaldıran bir öğe durumundadır. Örneğin bir tavukla ineğin mübadelesi düşünülemez iken, devreye para girdiğinde malların el değiştirmesi kolaylaşmaktadır. Günümüzde para onsuz mübadelenin yapılamayacağı bir araç haline gelmiştir. 

3.  Değer Biriktirme Aracı Olmak: Para biriktirmek, değer biriktirmek anlamına gelmektedir. Tasarrufun para olarak saklanması, bununla istenildiği zaman istenilen mal ve hizmetin satın alınmasını ve istenilen yatırımın yapılmasını mümkün kılar. 

Tasarruf gelirin harcanmayan kısmıdır. Günümüzde paranın ekonomik hayattaki rolü çok büyük bir hale gelmiştir. Para sadece bir mübadele aracı olmaktan çıkmış, bir ülke deki toplam talep ve istihdam düzesi üzerine tesir eder hale gelmiştir. Sonuç olarak para ve para politikası ekonomide çok önemli bir statüye sahiptir. 

Paranın Taşıması Gereken Özellikler (Nitelikler) Nelerdir? 

Para Özellikleri 

Paranın taşıması gereken özellikler şunlardır:

1.  Kabul edilirlik: Paranın taşıması gereken en önemli özellik genel kabul görmesidir. İnsanların dolaşımdaki paraya güvenleri olduğu sürece bu durum sürecektir. Güven ortadan kalktığı zaman kabul edilirlik de ortadan kalkacaktır.

2.  Değerin İstikrarı: Paranın istikrarlı bir değere sahip olması üretimi ve malların dağıtımını kolaylaştıracaktır. Fiyatların yükselmesi eğilimi, paranın değerinin düşmesi sonucunu doğururken diğer taraftan paranın değer ölçüsü olma rolünü hakkıyla yerine getirememesine neden olacaktır. Enflasyonist ortamlarda ticari işlemlerin döviz üzerinden yapılmasının yaygınlaşması bu yüzdendir.

3.   Taşınabilir Olması: Alışverişlerin kolayca yapılabilir olması için paranın taşınabilir olması gerekir.

4.    Bölünebilirlik: Küçük ödemelerin yapılabilmesi için, paranın bölünebilir olması da gerekir.

5.   Ömürlü Olması: Eğer para bir servet biriktirme aracı olacaksa kolayca bozulur bir yapısının olmaması gerekir.

6.  Tekbiçimlilik: Paranın nitelik olarak tek biçimli olması gerekir. Para kalite olarak kötü paranın iyi parayı kovmasını önlemek için tek biçimli olmalıdır. 

Para Biliminin Özellikleri 

Banka Parası (Kaydi Para) Nedir? 

Banka Paraları 

Vadesiz mevduata banka parası yada kaydi para da denilmektedir. Kaydi para, çek vasıtasıyla mevduatın bir hesaptan diğerine aktarılması şekliyle tedavül eder. Ancak bankacılık sisteminin kaydi para yaratması, karşılık bulundurma zorunluluğundan dolayı sınırlandırılmaktadır. Bu sınırlandırma da çok doğal bir sınırlandırmadır. Eğer bu tür bir karşılık oranıyla bu sınırlandırılmazsa bankacılık sisteminin kaydi para yaratma kapasitesi sınırsız olacaktır. Bu ise para politikası açısından önü alınamaz bir durum olurdu. Bu şekilde mevduat, mevduat munzam karşılığı ayırma zorunluluğu, bankaların kaydi para yaratma imkanlarını etkin bir şekilde sınırlandırmaktadır. 

Paranın Tedavül Hızı (Dolaşım Hızı) Nedir? 

Para biriminin bir yıl içerisinde, ortalama olarak el değiştirme sayısına paranın tedavül hızı denir. Paranın tedavül hızı, bir ülkedeki para miktarının satın alma gücünü belirlemek açısından, bizzat para miktarı kadar önemlidir. 

Paranın tedavül hızı, insanların ellerinde atıl para stokları tutmalarıyla ilgilidir. Eğer herkes eline geçen paraları hiç elinde bekletmeden hemen harcasa paranın tedavül hızı sonsuz    büyüklükte olurdu. Halbuki insanlar

ellerine geçen paranın  tamamını hemen  harcamazlar bir kısmını  tasarruf ederler. Paranın bu şekilde atıl tutulması tedavül hızını yavaşlatır. 

Paraların Özellikleri 

Paranın Tedavül Hızını Etkileyen Faktörler Nelerdir? Bu faktörler şunlardır: 

1.  Borç verme ve yatırım kolaylığı,

2.  Borç alma kolaylığı.

3.  Halkın tasarruf eğilimi,

4.  Halkın tüketim eğilimi,

5. Gelirlerin elde edilmesindeki sıklık,

6. Gelir ve giderdeki düzenlilik,

7. Gelir ve giderler arasındaki uyum,

8.  Paranın el değiştirme kolaylığı,

9.  Halkın gelecek hakkındaki tahminleri,

10.  Halkın gelir ve fiyatlar hakkındaki tahminleri,

11.  Halkın gelecekteki faiz oranları hakkındaki tahminleri, 

Mübadele Denklemi Nedir ? Para Teorisindeki Yeri Nedir?

Mübadele denklemi, belli bir dönemde, bir ülkedeki    toplam alışlarla toplam satışların   birbirine eşit olduklarını gösteren bir denklemdir. Denklem

aşağıdaki gibidir: 

M.V = P.T

M = Para Miktarı V = Paranın Mübadele Hızı

T = Alınıp Satılan Tüm  Malların Fiziki Miktarları P = Alınıp Satılabilen Tüm Malların Ortalama Fiyatları Mübadele denklemi bu şekilde düzenlendiğinde, "T" nin içerinde bir yıl içinde birden fazla el değiştiren mallar  defalarca   yazılmış olacaktır. Böyle olunca "P" de anlamsızlaşacaktır. Bu sebepten dolayı mübadele denkleminin, milli   gelirin   içindeki   mübadeleleri   doğru   gösterecek   şekilde   yeniden düzenlenmesi gerekecektir. Bu anlamda parametreler yeniden tanımlanırsa: M = Para Miktarını V =Paranın Gelir Hızını

T = Milli Geliri Oluşturan Mal ve Hizmetlerin  Fiziki Miktarlarını P= Milli Geliri Oluşturan Mal ve Hizmetlerin Ortalama Fiyatlarını göstermektedir. 

Miktar Teorisi Nedir? Para Arzı Teorisi 

Parayla ilgili olan teorilerden en eski olanıdır. Teori, para miktarındaki değişmelerin, doğrudan doğruya ve aynı oranda olarak, fiyat değişmelerine neden olduğunu anlatır.

Para Arzı Nedir? Para Arzı Tanımları 

Herhangi bir anda ekonomide mevcut para miktarının toplamıdır. Para arzının kapsamına hangi para türlerinin gireceği konusu iktisatçılar arasında tartışma konusu olmuş ve bunun sonucu para arzı tanımları ortaya çıkmıştır. 

Mİ Para Arzı = Para arzının en dar tanımıdır. Kağıt para, ufaklık para ödeme aracı olarak para arzının bir bölümü durumundadır. Bankalardaki vadesiz mevduat hesabı, her an üzerine çek çekilmek suretiyle kullanılabilir durumdadır. Buda Mİ kapsamındadır.

M2 Para Arzı - Para benzerlerini ve yarı likit varlıkları içine alarak para tanımı biraz daha genişletilebilir. Bu tanımlamada M 1 'in üzerine vadeli hesaplar ve vadeli tasarruf mevduatı hesapları da para arzına dahil edilir.

M3 Para Arzı = M2'nin kapsamındaki (kağıt para+ ufaklık para+ vadesiz mevduat + vadeli mevduat) para unsurlarının yanında bireylerin bankacılık sektöründe tutukları tüm hesapları da para tanımına dahil edilmektedir. (ilkemizde M3 para arzı şöyle hesaplanmaktadır. M3 = M2 + Bankalardaki Resmi Mevduat + Merkez Bankasındaki Diğer Mevduat

Para arzını hükümetlerden ziyade halkların tercihleri belirlemektedir. Yine de hükümetler piyasadaki para arzını kontrol etme çabasındadırlar.