Uluslararası Döviz Piyasaları, Döviz Piyasası Nedir 

Yabancı ülkelerin paralarına genel bir terim olarak "döviz" denilmektedir. Döviz piyasaları da, yabancı paraların alınıp satıldığı ya da bir ulusal paranın başka bir paraya dönüştürülmesine imkan veren kurumsal yapılardır. 

Döviz Piyasasının Başlıca Özelikleri Nelerdir? 

1-  Döviz piyasaları alıcı ve satıcıların karşılaştıkları mekanlar değillerdir. Çünkü işlemleri genelde aracılar gerçekleştirmektedir.

2-   Döviz piyasaları belirli bir borsa şeklinde örgütlenmiş piyasalar değillerdir. Bina ve örgütsel yapı bu piyasalarda bulunmaz. Döviz piyasası örgütlenmemiş bir piyasadır.

3-    Döviz piyasaları evrensel nitelikte piyasalardır. Tüm ulusal piyasalardaki kurlar uyum içinde bulunur. Bunu arbitrajcılar sağlamaktadır.

4-  Dünya yüzünde döviz piyasası hiç kapanmayan bir piyasadır.

5-  Döviz piyasaları tam rekabet piyasasına oldukça yakın piyasalardır.

6-  Döviz piyasalarında efektifle döviz arasında ayrım yapılır. Buna göre; 

Döviz Piyasası İşlemleri 

Efektif: Direkt banknot şeklinde olan yabancı paralardır.

Döviz: Nakde dönüştürülebilir ödeme araçları şeklinde olan yabancı paralar ise (para ve benzerleri: çek, senet, seyahat çekleri, banka havaleleri vb.) döviz olarak adlandırılır. 

Döviz Piyasasının Fonksiyonları Nelerdir? 

1-      Piyasanın temel işlevi, ticaret ve sermaye akımlarının gerçekleştirilmesidir. Döviz işlemlerinin varoluş nedeni kaynakların uluslar arasında el değiştirmesine aracılık etmesidir.

2-   Kredi Sağlama: Dış ticarete gerekli olan kredi döviz piyasasından sağlanabilir.

3-  Satın Alma Gücünün Transferi: Döviz piyasası aracılığıyla ithalatçı ve ihracatçılar arasındaki ödemeler sağlanır. Ülkeler arasında ödemelerin kendi paraları cinsinden olmasını sağlayıp malların devri ile de satın alma gücü transfer edilmiş olur.

4-  Döviz Kuru Risklerini Önleme: Döviz piyasası bu riskleri genelde arbiırajcılar ve vadeli işlemler piyasası aracılığıyla sağlar. 

Vadeli Döviz Piyasası 

Döviz Piyasalarının Organları Nelerdir? 

Bunlar bankalar, merkez bankaları ve diğer kambiyo ajanlarıdır. Piyasada bunların dışında dealer'lar, brokerlar, döviz büfeleri, arbitrajcılar ve spekülatörler bulunmaktadır. 

Döviz Piyasaları İle Ödemeler Bilançosu Arasında Nasıl Bir Bağlantı Bulunmaktadır?

Bilindiği üzere ödemeler bilançosu belli bir dönemdeki bir ülkenin diğer ülkelerle olan harcamalarının ve alımlarının tümünü kapsar. İki ülke arasındaki tek ilişkinin ithalat ve ihracatla sınırlı olduğu varsayılacak olursa aşağıdaki tespitler doğru olacaktır.

Ödemeler bilançosu uluslararası ticaretin mal ve hizmet değişimi kısmını düzenlemektedir. Döviz piyasası ise uluslararası ticaretin ülke paralarının değişimi ile ilgili yönünü düzenlemektedir.

Bu farklılıkların bir çoğu da ödemeler bilançosunun normal bir işletme bilançosundan farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Normal bir bilançoda bütün işlemler ulusal para birimi cinsinden düzenlenirken, ödemeler bilançosu genelde anahtar para birimi üzerinden düzenlenmektedir.

Ödemeler bilançosunun yaptığı düzenlemeyi döviz piyasasının yaptığı düzenlemelerden ayıran başlıca üç özellik vardır:

1- Kapsam Farklılığı: Ödemeler bilançosu döviz piyasasına göre daha çok ekonomik işlem kapsar. Çünkü bazı işlemler ödemeler bilançosuna girdiği halde döviz piyasasını ilgilendirmez. Örneğin, bir ülkenin kendi parası üzerinden yaptığı ithalat ve ihracat, takas şeklinde yapılan ticaret, karşılıksız mal ve hizmet bağışı gibi...

2-  Zaman Farklılığı: Ödemeler bilançosu ile döviz piyasaları arasında zaman farklılığı da bulunmaktadır. Örneğin, kredi ile yapılan ihracat ve ithalatta, işlemler önce ödemeler bilançosunda görünmekte fakat döviz piyasasını reel olarak daha sonra ilgilendirmektedir. 

3-  Değerleme Farkı: İhracat ve ithalat ödemeler bilançosuna döviz piyasasından farklı değerlendirmelerle girebilir. Örneğin, ihracat ve ithalat ödemeler bilançosuna FOB olarak girmiş olsun. Halbuki, ulaşım,sigorta vb. için de döviz talep edileceğinden. Bu değerler CİF döviz piyasasına girecektir.

Bu farklılıklara rağmen ödemeler bilançosu, büyük ölçüde döviz piyasasının durumunu yansıtır. Bundan dolayı, ödemeler bilançosunun açık ya da fazla vermesi,döviz piyasasındaki döviz arz ve talebini değiştirerek döviz kurunu düşürür ya da yükseltir. 

Ödemeler bilançosu açık verdiği zaman, hükümetler ellerinde yeterli döviz rezervi yoksa bunu kapatmak için piyasalara başvuracaklar, dolayısıyla döviz talebi artacaktır. Döviz talebinin artması ise dövizin fiyatının yükselmesi buna karşılık ulusal paranın değer kaybetmesi demek olacaktır. (Devalüasyon). Tersi durumda ise sonuç revalüasyona gelecektir. 

Döviz Piyasası Hakkında 

Döviz Kuru Nedir? 

Yabancı paraların yerli para cinsinden fiyatına döviz kuru denilmektedir. Döviz kuru iki şekilde tanımlanır:

 Dolaysız Kur ve Dolaylı Kur Nedir? 

1.  Dolaysız Rotasyon (Avrupa Usulü): Döviz kuru, bir birim yabancı para ile değiştirilebilen ulusal para olarak tanımlanmaktadır. Örnek: 1$ =1.300.000 TL

2.  Dolaylı Rotasyon (Amerikan Usulü): Bir birim ulusal para karşılığı olan yabancı para tutarı biçiminde tanımlanır. Örnek: 1TL = 1/1.300.000$ 

Döviz Piyasası İşlem 

Alış Kuru ve Satış Kuru ile Kur Marjı Nedir? 

Döviz kurları döviz alış ve döviz satış olarak ayrı ayrı belirlenir. Alış kuru, satış kurundan daha düşük olur. Ve aradaki fark işlem giderleriyle aracı kurumun karını kapsar. Alış ve satış fiyatları arasındaki farka kur marjı denir. 

1-  Dövizin İşlem Hacmi: Piyasada fazla işlem gören dövizlerde marjlar düşük, az işlem görenlerde marjlar yüksektir.

2-   İşlem Tutarı:   Büyük  miktarlardaki  işlemlerde  marj  düşük,  küçük miktarlardaki işlemlerde marj yüksektir.

3-   İstikrarsızlık: Döviz piyasalarında hızlı bir istikrarsızlık marjları artırır. Çünkü aracı kurumun pozisyon riski artmaktadır.

4-  Paranın Gelecekteki Piyasadaki Değeri Hakkındaki Bekleyişler

5- Dövizin Niteliği: Efektif kurlarda marjlar dövize göre daha geniştir.

6-    İşlemin Niteliği: Bankaların bireysel müşterilerine uyguladıkları kurlar, interbank piyasasında uygulanan kurlardan farklıdır. 

Dolar Kuru ve Çapraz Kur Nedir? 

Hemen her ülkede döviz ticareti ile uğraşan bankalar ve diğer mali kurumlar, ulusal para ile ilgili kurların belirlenmesinde Amerikan Doları'nı esas alırlar. Dolar dünyadaki döviz piyasalarında değer standartı olma görevini üstlenmiştir.

Her ülkede kurların Dolar cininden belirlenmesi, hesaplamalarda büyük kolaylıklar sağlar. Bütün ulusal paralar Dolar cinsinden ifade edilince ulusal paraların da birbirleriyle değişim oranını bulmak kolaylaşır.

Farklı paraların kurlarının Dolar gibi ortak bir payda üzerinden hesaplanması sonucu bulunan kura çapraz kur denir. Çapraz kur ile belirlenen dolaylı kurdur. Böyle bir işlem Döviz piyasalarında gereksiz karışıklığı önlemekte ve piyasa işlemlerine açıklık ve basitlik getirmektedir.

Halen uluslararası piyasalarda en çok alınıp satılan yabancı para ABD Dolarıdır. Onu Alman Markı, Japon Yeni, İngiliz Sterlini ve isviçre Frankı lakip etmektedir. 

Efektif Döviz Kuru Nedir? 

Bir ulusal paranın değeri onunla satın alınabilecek yabancı mal, hizmet ve mali değerler bağlıdır. Bu da döviz kurunun tersine eşittir. (Aslında bu döviz kurunun satın alma gücü paritesi yöntemine göre belirlenmesinden başka bir şey değildir.) 

Sabit kur sistemlerinde bunu hesaplamak oldukça kolaydır. Değişken kur sistemlerinde ise ulusal para zaman içinde bazı yabancı paralara karşı değer kazanırken, diğerlerine göre değer kaybedebilir. Böyle bir durumda ulusal paranın efektif döviz kurunun hesaplanması gerekir. 

Efektif Döviz kuru, ulusal paranın, ülkenin başlıca ve en çok hacimli dış ticaret yaptığı ülkelerin paralarıyla olan kurlarının ağırlıklı ortalamasına eşittir. Ağırlık olarak da sözkonusu ülkelerle olan ticaret oranlan kullanılır. 

Nominal Kur ve Reel Kur Nedir? 

Piyasada geçerli kurlar nominal kurlardır. Fakat ulusal para enflasyondan dolayı aşırı değerlenmiş veya düşük değerlenmiş olabilir. Bu durumda reel kurların hesaplanması gerekir.

Nominal kurların ilgili dönem içindeki enflasyon oranına göre düzeltilmesinden elde edilen kurlara da reel kur denilmektedir.

Reel kur nominal kurun altına düşerse ülkenin ödemeler bilançosu bundan olumsuz etkilenir. 

Konvertibilite Nedir? 

Bir para biriminin diğer bir para birimine kolayca, hükümet müdahalelerine maruz kalmadan çevrilebilmesi ve ulusal paranın uluslar arası ödemelerde rahatlıkla ödeme aracı olarak kabul görmesi konvertibilite olarak adlandırılmaktadır.

Konvertibilitenin ilk koşulu, ülkede yasalara göre serbest bir döviz piyasasının varlığıdır. İkinci koşul, dileyen herkesin serbestçe döviz işlemi yapabilme hakkının bulunması, döviz fonlarının ihraç ve ithalinin serbest olmasıdır. 

Konvertibilite liberal ekonomik sistemin doğal bir sonucudur. İç ve dış ilişkilerde serbest piyasa ekonomisi modelini uygulayan ülkelerin aynı zamanda paralarına konvertibilite tanımaları yani serbest rekabet koşullarına göre işleyen bir döviz piyasasına sahip olmaları gerekir. Ulusal ekonominin dünya ekonomisi ile bütünleşmesi bu şekilde gerçekleşir.

Kovertibilitenin faydaları şu şekilde sayılabilir: 

1-     Uluslararası ödeme ve denkleştirme işlemlerini bürokrasiden kurtarması,

2-  Dış ticareti ve dış mali ilişkileri geliştirmesi,

3-    Dünya ekonomisinin karşılaştırmalı üstünlükler teorisine göre gelişimini sağlamak,

Konvertibilitenin tersi döviz denetimidir. 

Devalüasyon ve Revalüasyon Nedir? 

Bir para biriminin diğer bir para birimine göre değer kaybetmesine develüe (devaluation) edilmesi; bir para biriminin diğerine göre değer kazanmasına ise revalüe (revalüation) edilmesi denir.  

Döviz Arbitrajı Nedir? 

Bir ülke para birimi değerinin, bir piyasada diğer ülke piyasalarındaki değere göre yüksek olması durumunda, paranın değerinin düşük olduğu piyasadan alınıp, değerinin yüksek olduğu piyasada satılmak suretiyle kazanç sağlama işlemidir. Görüldüğü gibi arbitraj, iki ülke paralarının kurlarının farklı olması yada çapraz kurların tutarlı olmaması durumunda oluşur. Arbitraj salt ticaretten farklıdır. Çünkü dövizin ucuz olduğu piyasada alınıp pahalı olduğu piyasada satılması eş zamanlıdır. Bu yüzden herhangi bir risk taşımamaktadır. Risksiz bir işlem oluşu arbitrajı spekülasyondan ayıran en önemli özelliktir. Arbitrajın en önemli faydası bütün piyasalarda tek fiyatın oluşumunu sağlamasıdır. Buna "Tek Fiyat Kanunu" da denilmektedir. Arbitraj iki uçlu, üç uçlu ve çapraz kura dayalı olarak yapılabilir.  

Döviz Spekülasyonu Nedir? 

Döviz spekülasyonu, bir kimsenin kendi tahminlerine dayanarak fiyatında yükselme beklediği dövizi alması, fiyatında düşme beklediği dövizi ise satması yoluyla kar sağlama faaliyetidir. Eğer tahminler doğru çıkarsa kar sağlanır, tersi durumda zarar edilir. Spekülasyonda gelecekteki fiyat hareketleri konusunda belirsizlik olduğu için risk sözkonusudur. Döviz spekülasyonu hem spot piyasada hem de vadeli işlem piyasalarında yapılabilir. Fakat vadeli işlem piyasalarında spekülasyon daha karlı olabilir.  

Uluslararası Finansta Temel Parke (Denge) Koşulları Nelerdir?  

Finans pariteleri,

1-  Döviz kurlarında değişmeye yol açan etkenlerin açıklamasında büyük önem taşır.

2-  Kur değişmelerinin özellikle uzun vadede tahmin edilmesinde önemli göstergelerdir.

3-  Ayrıca uluslararası ekonomik ve mali piyasalar arasındaki ilişkilerin açıklanmasına yardımcı olur.

4-  Dış dünya ile bütünleşen ülkelerde enflasyon ve kur değişmeleri gibi değişkenler arasındaki karşılıklı bağlılıkların daha iyi görülmesine yardımcı olur. 

Döviz Kurunun Oluşumu ve Döviz Kurunu Etkileyen Faktörler Nelerdir? 

Döviz kurunu döviz piyasasında döviz arz ve talebi belirler. Döviz mal ve hizmet ithal etmek için talep edilir. Döviz talebi döviz kuru (fiyat) ile ters orantılıdır. Yani döviz kuru arttıkça döviz talebi düşer, döviz kuru azaldıkça döviz talebi artar. Döviz talep eğrisi de bu yüzden normal talep eğrisi gibi sol yukarıdan aşağıya iner. 

Döviz talebini etkileyen faktörler şunlardır:

1-  Ülkenin ithal mallarına olan talebin fiyat elastikiyeti,

2- Ülkenin ithalata rakip mallar arzının fiyat elastikiyeti,

3-  İthalat arzının fiyat elastikiyeti,

4-   Ülkenin ithal ettiği mallara yönelen diğer ülke taleplerinin fiyat elastikiyeti.

Ödemeleri daha geniş çerçevede ele alırsak, ülkenin döviz talebi diğer ülkelerden mal ve hizmet ithalatı arzusu yanında, diğer ülkelere yatırım yapma ya da transfer ödemeleri yapma isteğiyle de belirlenir. Yani ödemeler dengesindeki alacaklı kalemlerle ilgilidir.