GİRİŞ - KÜRESELLEŞME VE KALKINMA

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra devletin lokomotif görev üstlendiği, büyüme ve ithal ikameci sanayileşme gibi orta/uzun dönemli amaçların dü­şünce örgüsünü yapılandırmaya yönelen kalkınma iktisadı ve kalkınma idea­li, 1970'li yıllardan itibaren giderek önemini yitirmiş görünmektedir. Bunun yerine, devletin ekonomideki rolünün minimize edildiği, dışa dönük sanayi­leşme/gelişme ve dünya ekonomisiyle bütünleşme/küreselleşme amaçları ikame edilmiş ve piyasa odaklı çözümler ve kriz yönetimi gibi kısa dönemli çözüm önerileri kabul görmeye başlamıştır. Bu çalışma, dünyanın yaşadığı son otuz yıllık dönemde küreselleşme-kalkınma ile ilgili gelişmeleri çeşitli boyutlarıyla incelemeyi amaçlamaktadır. Bunun için önce küreselleşme kav­ramı tarihsel bir yaklaşımla ele alınmış ve daha sonra çeşitli boyutlarıyla gelişim süreci gözden geçirilmiş, ardından küreselleşme sürecinin çeşitli göstergeler çerçevesinde gelişmekte olan ülkelerin amaçlarıyla ne derece örtüştüğü irdelenmiştir.

KÜRESELLEŞME: ÇOK BOYUTLU BİR KAVRAM

"Daha iyi bir terim bulunamadığı için" "küreselleşme" olarak tanım­lanan bu olgu yazarların kaleminde dile geldiği anlarda bile evrimini sürdür­düğü için (Faik, 2001: xix) kaotik bir ortamda varlığını devam ettirmektedir. Ekonomik etkinlik ve tartışmalarda, siyasal mücadele ve platformlarda, sos­yal teoride ve sayısız toplumsal hareketlilikte karşımıza çıkan küreselleşme kavramı, sosyal bilimcilerin 20. yüzyılın son yıllarını karakterize eden eko­nomik, politik, sosyal ve kültürel devinimlerini tanımlamakta öne çıkardıkları bir ana kavram olmuştur (Kızıiçelik, 2003: 1).

Wallerstein, Samir Amin ve Roland Robertson gibi sosyologlar küreselleşmeyi kapitali/inin temelleri ve tarihsel gelişim süreci ile ilişkilendir-mekıe, küreselleşmenin yeni bir olgu olduğunu reddederek "yüzyıllardır sistemin en temel özelliklerinden biri olduğu halde, daha yeni keşfedildiğini" (Wallerstein), küreselleşmenin "beşyüz yıl önce Amerika'nın fethi ile başla­yıp Aydınlanma Çağı'nın evrenselliğinde devam eden bir süreç olduğunu" (S. Amin) iddia etmektedirler (Kızılçelik, 2003: 56). Bazıları da küreselleş­me sürecinin geç-ortaçağ sonunda Avrupa'da Rönesansın başlaması ve ulu­sal devletlerin kurulduğu yıllarda başladığını ileri sürer (ECLAC, 2002: 18). Küreselleşme terimi, kamu söyleminde giderek artan bir duygusal yük de taşımaya başlamış, bazıları için barış ve demokratikleşmede çığır açarak uluslararası sivil toplum söylemini gerçekleştirecek bir anahtarı, bazıları için ise güçlü bir ülkenin ekonomik ve siyasal egemenliğini ve bunun kültürel yansıması olarak "metastazla her yere yayılmış bir tür Disneyland'ı andıran türdeşleşmiş bir dünyayı ve kültürel bir Çernobil'i" çağrıştırmaktadır (Berger, 2003: 10). Öyle görünüyor ki küreselleşmeye kötü anlam yükleyen­ler çoğunlukla faydalarını görmezden gelirken, küreselleşme yandaşları ise daha "dengesiz" bir yaklaşımla ilerleme ile küreselleşmeyi aynı anlamda kullanmaktadır (Stiglitz, 2002: 27).

Kaynak: Sami Taban ve Muhsin Kar'ın (2003) "Kalkınma Ekonomisi Seçme Konular" (Bursa: Ekin Yayınevi) adlı edit kitabından alınmıştır.